Ο «γέρος και η θάλασσα» είναι μια κλασσική νουβέλα του νομπελίστα Έρνεστ Χέμινγουεϊ για την οποία και κερδίζει το βραβείο Πούλιτζερ. Τη δεκαετία του 1950 ο Χέμινγουεϊ εμπνέεται από τη ζωή του στην Κούβα όπου διαμένει για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και τοποθετεί τους ήρωες της ιστορίας σε ένα ψαροχώρι των ακτών του μικρού κράτους της Καραϊβικής. Η ιστορία του σύντομη και απλή, τα νοήματα που μπορεί κανείς να βρει στη δράση των χαρακτήρων ικανά να τον ακολουθούν για μια ζωή.
Ο Σαντιάγκο είναι ένας φτωχός ψαράς που γνωρίζει την υποτίμηση και το χλευασμό των συγχωριανών του για την ανικανότητά του στο ψάρεμα. Ακόμη και ένα μικρό αγόρι που έχει για φίλο του αποφασίζει με παρότρυνση των γονέων του να πάψει να τον ακολουθεί. Αν μπούμε στη θέση του Σαντιάγκο και αναλογιστούμε πόση προσπάθεια απαιτεί η απόκρυψη των συναισθημάτων μας, θα αναγνωρίσουμε την ηρωική του στάση όταν παρά την πικρία του δεν θυμώνει και αντιδρά με κατανόηση και ψυχραιμία στην απόφαση του μικρού. Αυτή ακριβώς η συμπεριφορά είναι που τον κάνει να ξανακερδίσει το φίλο του αργότερα.
Πράγματι, ο γέρος επί 84 ημέρες δεν έχει καταφέρει να πιάσει ούτε ένα ψάρι κι όμως δεν το βάζει κάτω και κάθε πρωί ξεκινάει με τα ίδια αποθέματα ελπίδας και αισιοδοξίας. Σε ένα συμβολικό επίπεδο θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι οι 84 ημέρες ταυτίζονται με την ηλικία του. Την 85η μέρα ως εκ θαύματος πιάνει ένα μεγάλο ψάρι που για δυο μερόνυχτα παρασέρνει τη βάρκα του όλο και πιο μακριά από τις ακτές της Κούβας. Η χαρά του είναι τόσο μεγάλη που η ιδέα να τα παρατήσει δεν του περνάει καν από το μυαλό, μένοντας σε μια μάχη με κίνδυνο τη ζωή του. Η κακοτυχία του όμως είναι μεγάλη αφού καρχαρίες επιτίθενται στη μικρή βάρκα. Το εντυπωσιακό σε αυτό το σημείο είναι ότι ο Σαντιάγκο αισιοδοξεί πως θα τα καταφέρει και μάλιστα αρχίζει να κάνει υπολογισμούς για το πλήθος των συγχωριανών του που θα μπορούσε να θρέψει ένα τόσο μεγάλο ψάρι. Αλτρουιστής ακόμη και για αυτούς που είχαν απομακρυνθεί από αυτόν με τον χειρότερο τρόπο.
Εν τέλει, ο γέρος γυρίζει στο νησί ζωντανός μεν, αλλά με το ψάρι φαγωμένο από τους καρχαρίες. Ήττα ή νίκη αυτό έγκειται στην κρίση του καθενός ξεχωριστά. Νίκη γιατί δικαιώθηκε και εκτιμήθηκε ξανά από τους συγχωριανούς του. Ήττα γιατί επί της ουσίας γύρισε πάλι με άδεια χέρια. Ο γέρος πενθεί γι’ αυτό που έχασε κι όμως βρίσκει κουράγιο να προσπαθήσει από την αρχή. Ο Χέμινγουεϊ διδάσκει μέσα από τον ήρωά του πως η ψυχική δύναμη και η θέληση είναι απύθμενες, ασχέτως από την ηλικία. Επιπλέον, ο νεαρός του φίλος αναθεωρεί, πείθεται για την ικανότητα του γέρου και αποφασίζει να τον ακολουθήσει ξανά στο ψάρεμα. Το κέρδος μιας ήρεμης γεμάτης κατανόησης συμπεριφοράς.
Τόσο ξεκάθαρα αποτυπώνονται οι απόψεις του ίδιου του συγγραφέα : ο άνθρωπος είναι ασήμαντος μπροστά στα πουλιά και τα θηρία · η φύση αγνοεί και ίσως περιφρονεί τα κίνητρά μας. Μία από τις μεγαλύτερες μάζες νερού στη γη, ο Ατλαντικός ωκεανός, ταυτίζεται με το μέγεθος των προβλημάτων της ζωής και οι «εχθροί» που συναντώνται εκεί μας οδηγούν στη συνειδητοποίηση πως τα χτυπήματα είναι απρόσμενα, αναπάντεχα και αέναα.
Αυτός ο φτωχός και αγράμματος άνθρωπος φέρθηκε σαν φιλόσοφος · είχε τη συνείδηση ότι το τέλος του ανθρώπου είναι ένα και μοναδικό, αναπόφευκτο και προκαθορισμένο. Δεν αξίζει τουλάχιστον το ταξίδι μέχρι το θάνατο να είναι ενδιαφέρον;
Η νουβέλλα «Ο γέρος και η θάλασσα» του Έρνεστ Χέμινγουεϊ έχει μεταφερθεί και σε ταινία μικρού μήκους από τον ρώσο σκιτσογράφο Alexandre Petrov :
της Ναταλίας Χατζηγιάννη