Τα έργα είναι βουβά · τα περιτριγυρίζουν όμως πολλά λόγια

Υπάρχουν μερικά βιβλία -όχι πολλά- που αδιάκοπα ασκούν γοητεία σε κάθε γενιά. Αναμφισβήτητα, η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων (καθώς και η συνέχειά της Μέσα απ’ τον καθρέφτη και τι βρήκε η Αλίκη εκεί) αποτελεί μέχρι σήμερα αστείρευτη πηγή έμπνευσης και επίδρασης για μικρούς και μεγάλους. Δεν πρόκειται απλώς για ένα κλασσικό και αγαπημένο παραμύθι. Είναι, κατά τα λεγόμενα της Βιρτζίνια Γουλφ, ΤΟ βιβλίο παιδικής λογοτεχνίας. Ενάμιση αιώνα μετά την έκδοσή του το παραμύθι της Αλίκης παραμένει μαγικό -όχι λόγω της χρήσης… παραισθησιογόνων μανιταριών και ποτών- αλλά για τις χιλιάδες αναγνώσεις που μπορεί κανείς να του δώσει. Μας το έχουν διηγηθεί δάσκαλοι και γονείς άπειρες φορές, έχουμε συναντήσει περισσότερες από 100 επανεκδόσεις του, ενώ η ιστορία έχει μεταφερθεί αμέτρητες φορές στο θέατρο και τον κινηματογράφο ως ταινία κινουμένων σχεδίων.

Η ιστορία, όμως, της συγγραφής του βιβλίου προκαλεί ενδιαφέρον πριν καν ακόμη ο αναγνώστης χαθεί στις σελίδες της Χώρας των Θαυμάτων . Ο Τσαρλς Λούντβιχ Ντόντγκσον (όπως άλλωστε ήταν και το πραγματικό όνομα του Λιούις Κάρολ) ήταν καθηγητής Μαθηματικών σε κολλέγιο του πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

Οι ιστορίες της Αλίκης λοιπόν επινοήθηκαν από τον ίδιο το καλοκαίρι του 1862 κατά τη διάρκεια μιας βαρκάδας στον ποταμό Τάμεση με τις κόρες του κοσμήτορα του κολεγίου όπου εργαζόταν. Τα τρία κορίτσια επιστρέφοντας από την εκδρομή τους του ζήτησαν να τις διασκεδάσει με κάποιο παραμύθι.Ο κύριος Ντόγκσον διατηρώντας ακόμη στην ψυχή του την αθωότητα της παιδικής ηλικίας δημιούργησε μια αλλόκοτη ιστορία με ανθρωπόμορφα ζώα, ασυνήθιστες λεξιπλασίες, παιδιάστικες απορίες και αστεία μικρά ποιήματα. Η ελευθερία της φαντασίας του ενθουσίασε τα μικρά κορίτσια τα οποία θέλησαν και γραπτώς τις περιπέτειες της Αλίκης. Το ίδιο βράδυ ο Τσαρλς Ντόντγκσον μετέφερε στο χαρτί ό, τι θυμόταν από την αφήγησή του εμπλουτίζοντάς την και προσθέτοντας λεπτομέρειες. Οι Περιπέτειες της Αλίκης εκδόθηκαν τρία χρόνια αργότερα με σκίτσα του Τζον Ντενιελ, ο οποίος είχε εικονογραφήσει και μια έκδοση των μύθων του Αισώπου. Οι πρώτες αντιδράσεις κάθε άλλο από θετικές και ενθαρρυντικές ήταν.

    Πρωτότυπο χειρόγραφο του Λιούις Κάρολ  (ολόκληρο εδώ)

Οι Times έγραψαν πως «μπορεί να χαρακτηριστεί ένα εξαιρετικό έργο ανοησιών». Οι εξωφρενικές ιστορίες , οι ακατανόητες φιγούρες και το συνονθύλευμα των μυθικών στοιχείων, τα ζώα που συμπεριφέρονταν και μιλούσαν όπως οι άνθρωποι έκαναν τα μικρά παιδιά να λατρέψουν την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, η οποία όμως εξόργιζε τους ενήλικες ακόμη και δεκαετίες αργότερα . Μάλιστα, το 1900 το βιβλίο αφαιρέθηκε από τη διδακτέα ύλη σε γυμνάσιο της Αμερικής, το 1931 απαγορεύτηκε στην επαρχία Χουνάν της Κίνας , ενώ πολλές ακόμη βιβλιοθήκες των Ηνωμένων Πολιτειών ζήτησαν να αποσυρθεί . Τα επιχειρήματα ποίκιλαν.Βασική όμως αιτία ήταν ο μύθος που είχε δημιουργηθεί γύρω από το όνομα του Βρετανού Λιούις Κάρολ περί παιδοφιλίας. Τροφή για σχόλια έδωσαν τόσο το προσωπικό φωτογραφικό του υλικό με ημίγυμνα μικρά κορίτσια, όσο και το τραύλισμά του το οποίο δεν τον έκανε να νιώθει άνετα σε παρέες συνομηλίκων του βρίσκοντας καταφύγιο στην συναναστροφή με μικρά παιδιά-κυρίως κορίτσια.

Έτσι, τα επιχειρήματα που προβλήθηκαν ήταν η ισότιμη παρουσίαση ανθρώπων και ζώων που δρουν και μιλούν σαν έλλογα όντα, οι σεξουαλικοί υπαινιγμοί, οι υβριστικές λέξεις , κυρίως όμως η παρουσίαση των απαγορευμένων ουσιών σαν απολύτως αποδεκτή και διασκεδαστική εμπειρία. Πράγματι η Αλίκη διαρκώς αλλάζει μεγέθη και μορφές προκειμένου να επιβιώσει. Φυσικά, αυτό συμβαίνει με τη βοήθεια παράξενων ποτών, περίεργων κέικ ή μανιταριών με μαγικές ιδιότητες. Πόσες φορές τυχαίνει να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας, να διαμορφώσουμε το χαρακτήρα μας ανάλογα με τις περιστάσεις και να προσαρμοστούμε για να επιβιώσουμε. Προσωπικά, νομίζω πως μέσα από την αθωότητα των περιπετειών του Λιούις Κάρολ αναδύεται –άθελά του ή μη- ο πραγματικός κόσμος της ενηλικίωσης.

Η ηρωίδα πλήττει και αναζητά μια περιπέτεια. Τα ενδεχόμενα των ερμηνειών που αφήνονται ανοιχτά είναι άπειρα. Έτσι, τα παιδιά την ακολουθούν με λαχτάρα να γνωρίσουν ένα νέο κόσμο, γεμάτο παιχνίδια, εντυπωσιακές φιγούρες και λουλούδια που μιλούν. Οι ενήλικες θέλουν να βγουν από την ανία τους ,ονειροπολούν και ταξιδεύουν σε τόπους μαγικούς με την ψυχή τους, αναζητώντας συμβολισμούς σε επίπεδο μεταφυσικό και κωδικοποιημένες πληροφορίες σχετικά με την πραγματικότητα. Ταυτίζονται με τα κουνέλια που τρέχουν πιεσμένα από τον χρόνο, επιθυμούν να μετατραπούν σε αόρατους γάτους που κάνουν μαγικά και εύχονται τα μπισκότα και τα μανιτάρια, τα προβλήματα και η δυσφορία να αλλάξουν για λίγο μέγεθος και να μεταμορφωθούν.

Ο συγγραφέας με τη σειρά του καυτηριάζει τον τρόπο ζωής της εποχής του –και κάθε επόμενης εποχής. Ο κόσμος των θαυμάτων και της φαντασίας μεταφέρει την λαχτάρα των ενηλίκων για τόλμη και αλλαγή και συνάμα την αγωνία των παιδιών στον κόσμο που οι μεγάλοι αποφάσισαν να φτιάξουν γι’ αυτούς. Η Αλίκη, εκπροσωπεί την παιδική αφέλεια και περιέργεια και ταυτόχρονα την απογοήτευση της ενηλικίωσης • κουβαλά ερωτήματα δικά της και κάθε αναγνώστη που με τον δικό του τρόπο τα μεταφράζει. Άλλοι παρακολουθούν στην ιστορία της Αλίκης, σαν να διάβαζαν το πιο ακριβές ιστορικό εγχειρίδιο, την βικτωριανή εποχή να αναδύεται. Κι άλλοι εντοπίζουν στο πρόσωπο της βασίλισσας τον αυταρχισμό του μοναρχικού καθεστώτος και τη βιαιότητα ενσαρκωμένη στη Ντάμα που κόβει τα κεφάλια των υπηκόων της.

Τέτοιου είδους παραμύθια έχουν ευχή και κατάρα να μεταφράζονται ανάλογα με την γλώσσα που η ψυχή μας έχει μάθει να μιλάει. Αναπτύσσονται χιλιάδες αλληγορίες –αν το θέλουμε- και πάντοτε διαφορετικές σε κάθε ηλικία, αφού σε διαφορετικά ερωτήματα ψάχνουμε απαντήσεις σε κάθε δεκαετία της ζωής μας. Ίσως, τη μαγική εκείνη στιγμή που η Αλίκη αποφασίζει να ακολουθήσει τον μεγάλο λευκό λαγό ο κάθε αναγνώστης κάτι κυνηγάει στον ονειρόκοσμό του. Σε συμβολικό επίπεδο, πρόκειται για το πέρασμα ιδιόμορφων καταστάσεων ύστερα από τις οποίες ποτέ πια δεν είσαι ο ίδιος. Όπως και να έχει, επιμένουμε να το κατατάσσουμε στα αριστουργήματα της παιδικής λογοτεχνίας μάλλον γιατί κατά βάθος νοσταλγούμε την επιστροφή μας σε αυτή την ηλικία!

της Ναταλίας Χατζηγιάννη