Με αφορμή τις καταγγελίες για σωματική και λεκτική βία στο χώρο θεάτρου, φέρνουμε στο φως το ζήτημα του εργασιακού εκφοβισμού.
«Είσαι άχρηστος, είσαι ηλίθιος, είσαι ανίκανος. Γιατί το έκανες έτσι; Εγώ ξέρω ποιο είναι το σωστό. Απορώ γιατί σε προσέλαβα.»
Φωνές, πολλές φωνές. Νευρικός χορός από βρισιές, ασυναρτησίες, και έντονες χειρονομίες. Με μια αστραπιαία κίνηση τα χαρτιά του γραφείου πετάχτηκαν στον αέρα και προσγειώθηκαν στο έδαφος. Φόβος. Άγχος. Μακάρι να ξέσπασε όλη του τη δύναμη στα χαρτιά. Η πόρτα ευτυχώς έκλεισε πίσω του με θόρυβο.
Εντάξει δεν έγινε τίποτα. Συμβαίνουν αυτά στις δουλειές. Πράγματι. Συμβαίνουν. Ό,τι συμβαίνει όμως είναι αποδεκτό;
Ο εργασιακός εκφοβισμός είναι το φαινόμενο της σωματικής, λεκτικής ή ψυχολογική κακοποίησης στο εργασιακό περιβάλλον. Η επιθετική συμπεριφορά εκδηλώνεται συνήθως από ανώτερους ιεραρχικά εργαζομένους, οι οποίοι προβαίνουν σε μειωτικές πράξεις εις βάρος των υφιστάμενων τους. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου ο παρακινητής εντοπίζεται στο οικείο συναδελφικό περιβάλλον του θύματος.
Βασικές προυποθέσεις προκειμένου να εξετάσει κάποιος αν έχει υποστεί εκφοβισμό αποτελούν η υψηλή συχνότητα εμφάνισης τέτοιων συμπεριφορών , η επιμονή αυτών αλλά και η ένταση της εχθρότητας που τις συνοδεύει.
«Στην αρχή έλεγα δεν πειράζει μην ασχολείσαι αλλά μετά έγινε πολύ ενοχλητικό.» – Κ.*
Το προφίλ των ανθρώπων που προβαίνουν σε τέτοιου είδους συμπεριφορές ενδέχεται να συνδέεται με διαταραχές προσωπικότητας όπως είναι η αντικοινωνική και η ναρκισσιστική διαταραχή. Κοινός παρονομαστής των συγκεκριμένων τύπων προσωπικότητας είναι η συναισθηματική απάθεια, η έλλειψη αυτοκριτικής και η απουσία ενοχής ή μεταμέλειας για τις πράξεις τους.
«Ωστόσο δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται η οργανωσιακή κουλτούρα της εκάστοτε δομής καθώς αυτή μπορεί να αποτελεί πρόσφορο έδαφος για την εκδήλωση και διαιώνιση τέτοιου είδους συμπεριφορών. Μιλάμε, για εργασιακά περιβάλλοντα που “νομιμοποιούν” συμπεριφορές κατάχρησης της εξουσίας»,συμπληρώνει ο ψυχολόγος, Γιώργος Μακρής.
Οι πρακτικές των θυτών διακρίνονται ανάλογα με το αν στοχεύουν στα εργασιακά καθήκοντα ή στην ιδιοσυγκρασία του ατόμου. Οι πρώτες επικεντρώνονται στην κριτική της εργασιακής απόδοσης ενώ οι δεύτερες σε σχόλια για την προσωπικότητα του εργαζομένου. Ειδικότερα, οι πιο συχνές μορφές εργασιακής κακομεταχείρισης είναι: αγενής και εχθρική συμπεριφορά, μη παροχή κατάλληλων πηγών και οδηγιών για την εργασία, υποτίμηση, αλαζονική συμπεριφορά, αρνητική κριτική και σπάνια επιβράβευση.
«Η εμπειρία είχε να κάνει με περισσότερες ώρες, υπερωρίες δηλαδή, πίεση πολύ με τα χρονοδιαγράμματα, έλεγχο πολύ, πολύς φόρτος εργασίας που έπρεπε να πάρεις και στο σπίτι, περισσότερες αρμοδιότητες που δεν ήταν του τμήματός μας»- Λ.
Οι θύτες χρησιμοποιούν υποτιμητικούς ή υβριστικούς χαρακτηρισμούς, προσπαθούν να εκθέσουν το θύμα στα μάτια των άλλων και να του αφαιρέσουν αρμοδιότητες με αποτέλεσμα να οδηγείται σταδιακά στην απομόνωση.
«Το χειρότερο που μου είχε συμβεί ήταν όταν είδα τον διευθυντή να έχει στριμώξει μία κοπελιά εργαζόμενη και την άγγιζε περίεργα πήγα λοιπόν κοντά γιατί δεν μπορούσα να μείνω αμέτοχος και του είπα «τί κάνετε εκεί;» εκείνος εκνευρίστηκε πολύ και με κλώτσησε και μου φώναξε να φύγω στολίζοντας με υβριστικά επίθετα »- Π.
« Όσο δούλευα εκεί ήμουν θλιμμένη και σκεφτόμουν να αλλάξω αντικείμενο εργασίας.»- Μ.
Οι συνέπειες τέτοιων συμπεριφορών αποτυπώνονται στη σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου. Συγκεκριμένα, έχει παρατηρηθεί ότι το τοξικό εργασιακό περιβάλλον επιβαρύνει το άτομο με υπερβολικό άγχος, επεισόδια πανικού, αδυναμία συγκέντρωσης, και μειωμένη αποδοτικότητα. Το άτομο χάνει την όρεξη του για εργασία ενώ η υπερβολική ψυχολογική πίεση μπορεί να απορρυθμίσει και το ανοσοποιητικό του σύστημα, φέρνοντας στην επιφάνεια άλλου είδους προβλήματα υγείας. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις, που εργαζόμενοι έρχονται αντιμέτωποι με την κατάθλιψη ύστερα από διαρκή αμφισβήτηση των ικανοτήτων τους σε ένα νοσηρό εργασιακό περιβάλλον.
«Με επηρέαζε αρνητικά γιατί ήταν άδικη η μεταχείριση και το κλίμα ήταν πολύ αρνητικό στο τμήμα αυτό. Σε επηρεάζει στη δουλειά σου, δεν αισθανόμουν το ίδιο καλός με πριν, δεν απέδιδα θεωρώ» – Α.
«Το πρώτο βήμα σε κάθε περίπτωση είναι να μετακινήσουμε την εμπειρία μας στο ίδιο το άτομο και να γνωστοποιήσουμε τη δυσφορία μας από την συμπεριφορά που επιδεικνύει. Ωστόσο εάν αυτό δεν συναντήσει τα επιθυμητά αποτελέσματα και έχοντας συλλέξει τις πληροφορίες εκείνες που θα στοιχειοθετούν την εκφοβιστική πρακτική καταγγέλουμε την εμπειρία μας στο εκάστοτε τμήμα Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού. Τα τμήματα ΔΑΔ είναι υπεύθυνα για την ευημερία των εργαζομένων και συνεπώς θα πρέπει να διαμεσολαβήσουν ούτως ώστε να τεθούν εκ νέου τα όρια και οι κανόνες στον εργασιακό χώρο. Η αξιολογική διαδικασία αποτελεί βασικό άξονα για την επιβολή κυρώσεων, η οποία λαμβάνει χώρα σε βάση αμοιβαίας προσπάθειας για ύπαρξη βελτιωτικών ενεργειών προς όφελος συνοχής της εργασιακής κουλτούρας», τονίζει ο κ. Μακρής.
Σε χώρες όπως η Σουηδία, η Ιρλανδία και η Βρετανία υπάρχει ρητή νομοθετική πρόβλεψη για την προστασία των θυμάτων του εκφοβισμού στο χώρο εργασίας. Στην Ελλάδα, δεν έχει θεσμοθετηθεί ακόμη εξειδικευμένη διάταξη για το συγκεκριμένο φαινόμενο. Ωστόσο, αν κάποιος έχει πέσει θύμα εκφοβισμού μπορεί να στραφεί με αγωγή για προσβολή προσωπικότητας κατά του θύτη ενώπιον των ελληνικών δικαστηρίων.
«Εγώ γενικότερα από αυτή την εμπειρία νομίζω ωρίμασα και μπήκα λίγο στο πραγματικό κόσμο που ζούμε. Δεν θεωρώ πως ο κόσμος είναι δίκαιος όπως πίστευα αλλά έγινα πιο δυνατή για να το αντιμετωπίσω…» – Β.
Ευχαριστούμε πολύ τον Γιώργο Μακρή, ψυχολόγο για την πολύτιμη συμβολή του στη συγγραφή του παρόντος άρθρου.
*Οι δηλώσεις που παρατίθενται προέκυψαν από έρευνα στο πλαίσιο της πτυχιακής εργασίας με τίτλο «Εργασιακός Εκφοβισμός,θεωρία κοινωνικής ανταλλαγής και αντιλαμβανόμενη οργανωσιακή υποστήριξη»(2019). Τα ονόματα δεν αναφέρονται λόγω προστασίας των προσωπικών δεδομένων των ερωτηθέντων.