Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας ας δούμε 4 γεγονότα που καθιέρωσαν την νεοελληνική γλώσσα…
Το σύγχρονο ελληνικό κράτος συστάθηκε το 1830 μετά από περίπου 4 αιώνες υποδούλωσης. Όταν το ελληνικό κράτος συστάθηκε, ένα από τα θέματα που χρειαζόταν άμεση επίλυση ήταν αυτό της επίσημης γλώσσας του έθνους. Αν και εκ πρώτης όψεως φαίνεται ένα εύκολο ζήτημα, το συγκεκριμένο πρόβλημα ταλάνισε το ελληνικό κράτος για ενάμιση αιώνα.
Πιο συγκεκριμένα το πρόβλημα της διγλωσσίας, που είχε ήδη ξεκινήσει από το Βυζάντιο, κορυφώθηκε την περίοδο της εθνικής ανασυγκρότησης και ονομάστηκε γλωσσικό ζήτημα.
Το γλωσσικό ζήτημα ήταν ο έντονος διχασμός που δημιουργήθηκε ανάμεσα στους δημοτικιστές και τους αρχαϊστές, προκειμένου να αποφασιστεί αν η επίσημη γλώσσα του κράτους θα είναι η καθομιλουμένη, γλώσσα του λαού (δημοτική) ή αν θα είναι η καθαρεύουσα. Υπήρχαν και κάποιοι που υποστήριξαν πιο μετριοπαθείς απόψεις, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, αλλά οι απόψεις τους απορρίφθηκαν και από τα δύο “στρατόπεδα”.
Το συγκεκριμένο ζήτημα δίχασε την ελληνική κοινωνία και έλαβε μεγάλες κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις. Συνεπώς είναι σχεδόν αδύνατο να αναλυθεί σε ένα άρθρο. Παρακάτω όμως θα παραθέσω 4 γεγονότα τα οποία οδήγησαν στην καθιέρωση της δημοτικής ή αλλιώς κοινής/πρότυπης ελληνικής στο σύγχρονο ελληνικό κράτος.
Σημαντικό γεγονός λοιπόν ήταν…
1. Όταν ο Ψυχάρης έγραψε “Το Ταξίδι μου” το 1888
Ο Γιάννης Ψυχάρης ήταν Έλληνας γλωσσολόγος, λογοτέχνης και καθηγητής της ελληνικής γλώσσας στο Παρίσι. Αν και καταγόταν από τη Χίο, γεννήθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας, μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη και έζησε στη Γαλλία και τη Γερμανία. Το 1886 ταξίδεψε στην ελευθερωμένη Ελλάδα, καθώς και σε τμήματα που βρίσκονταν ακόμη υπό τουρκική κατοχή.
Ορμώμενος από αυτές τις εμπειρίες του γράφει το 1888 “Το ταξίδι μου” στη δημοτική, έχοντας μελετήσει σε βάθος τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα του λαού. Από τότε το συγκεκριμένο έργο αποτελεί έργο-σταθμό στην ιστορία ελληνικής γλώσσας.
Το συγκεκριμένο πεζογράφημα είναι σημαντικό γιατί γράφτηκε στη δημοτική γλώσσα σε μία περίοδο που δεν υπήρχε ακόμη γραμματική για την καθομιλουμένη. Επιπλέον, επηρέασε πολλούς λογοτέχνες, όπως ο Παλαμάς και έδωσε νέα ώθηση στη χρήση της δημοτικής.
Ωστόσο, ο ίδιος δε ζούσε στην Ελλάδα και κατά συνέπεια δε ζούσε στο φυσικό περιβάλλον της γλώσσας. Επομένως, πολλές αλλαγές που πρότεινε ήταν μη φυσικές και αλλόκοτες, με αποτέλεσμα να έρθει σε σύγκρουση ακόμη και με δημοτικιστές. Παρ’ όλα αυτά η συνεισφορά του στα ελληνικά γράμματα ήταν σπουδαία.
2. Όταν ορίστηκε επίσημη γλώσσα του κράτους η καθαρεύουσα το 1911
Το 1911 κυβερνούσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος ήταν υπέρ της δημοτικής και όρισε συνταγματικά ως επίσημη γλώσσα του κράτους την καθαρεύουσα. Ωστόσο, τοποθέτησε δημοτικιστές σε σημαντικές θέσεις της Εκπαίδευσης με αποτέλεσμα να εισαχθεί η δημοτική στην εκπαίδευση. Όμως, το 1920 ο Βενιζέλος εγκαταλείπει την εξουσία και επιστρέφει η καθαρεύουσα.
Από εκεί και πέρα το όλο ζήτημα παίρνει έντονες πολιτικές εκφάνσεις και καταλήγει η ταύτιση της δημοτικής με αριστερές, κομμουνιστικές αντιλήψεις και η καθαρεύουσα με συντηρητικές, δεξιές αντιλήψεις.
3. Όταν επί δικτατορίας του Μεταξά άρχισε η δημιουργία της πρώτης γραμματικής της δημοτικής το 1936
Όταν ανέβηκε στην εξουσία ο Μεταξάς υπήρχε έντονη αντιπαράθεση μεταξύ των ακροδεξιών και των κομμουνιστών, η οποία συνδεόταν έντονα με τη γλώσσα. Ο Μεταξάς θέλοντας να αποσυνδέσει το δημοτικισμό από την αριστερά δήλωσε ότι ο δημοτικισμός είναι “ένα καθαρά εθνικό κίνημα” και προέβη στις εξής κινήσεις: διέταξε τη διδασκαλία της δημοτικής στα σχολεία και ανέθεσε στον Τριανταφυλλίδη να γράψει την πρώτη κρατική γραμματική της δημοτικής.
Αυτό αποτέλεσε σταθμό για την εξέλιξη της νεοελληνικής γλώσσας τόσο γιατί ήταν η πρώτη απόπειρα να συστηματοποιηθούν οι κανόνες της δημοτικής, αλλά και επειδή δεν υπήρχε αντίστοιχη γραμματική στην καθαρεύουσα.
Η συγκεκριμένη γραμματική εκδόθηκε τελικά κατά τη διάρκεια της Κατοχής (1941) και χρησιμοποιείται ως σήμερα ως σχολικό εγχειρίδιο.
4. Όταν η Μεταρρύθμιση του Ράλλη έληξε το γλωσσικό ζήτημα το 1976
Στον απόηχο της στρατιωτικής δικτατορίας που έληξε το 1974, η κυβέρνηση επισημοποίησε τη “Νεοελληνική” γλώσσα σε όλες τις Εκπαιδευτικές βαθμίδες, τη δημόσια διοίκηση και τη δικαιοσύνη, ενώ 6 χρόνια αργότερα η επόμενη κυβέρνηση κατάργησε το πολυτονικό σύστημα και αφαίρεσε τη διδασκαλία των αρχαίων από το σχολείο. Το 1990 η διδασκαλία των αρχαίων επανεισήχθη στο σχολείο. Ωστόσο η χρήση της Νεοελληνικής είχε ήδη θεμελιωθεί.
Κλείνοντας πρέπει να επισημανθεί ότι δεν είναι σωστό να συγχέεται η δημοτική με την Κοινή ή Πρότυπη Νέα Ελληνική, αφού η τελευταία δε μοιάζει με την τεχνητή δημοτική που πρότεινε ο Ψυχάρης, ούτε περιλαμβάνει ακρότητες των δημοτικιστών. Αντιθέτως περιλαμβάνει στοιχεία της απλής καθαρεύουσας και δεν είναι ορθό να ταυτίζεται με τη δημοτική.