Πως μια έμπνευση του Πάμπλο Πικάσο έγινε η αίτια για τη γέννηση της μοντέρνας τέχνης;
Υπάρχει μια γενική πεποίθηση ότι κανένα κίνημα στις τέχνες ή τη φιλοσοφία δεν ξεκινά χωρίς θόρυβο. Και πράγματι, αν ανατρέξουμε στις αντίστοιχες πηγές, θα παρατηρήσουμε πως τα περισσότερα καλλιτεχνικά και φιλοσοφικά ρεύματα εγκαινιάστηκαν από έργα αμφιλεγόμενα για την εποχή τους.
Δες εδώ όλες τις χρωματικές περιόδους του Πάμπλο Πικάσο!
Ήταν τέλη του 1907, όταν ο Πάμπλο Πικάσο ολοκλήρωσε τις «Δεσποινίδες της Αβινιόν». Ο πίνακας αυτός -εμπνευσμένος από τις μάσκες των ιθαγενών της Αφρικής, καθώς και από τα έργα των Σεζάν, Γκογκέν και Ελ Γκρέκο- ήταν η σιωπηρή διαμαρτυρία του ισπανού ζωγράφου στην εδραιωμένη αντίληψη του ωραίου, που ως τότε επικρατούσε στη Δύση.
«Η ζωγραφική δεν είναι μια εικαστική διαδικασία. Είναι μια μορφή μαγείας προορισμένη να λειτουργεί σαν γέφυρα μεταξύ αυτού του παράξενου, βάναυσου κόσμου και εμάς. Ένας τρόπος να παίρνουμε δύναμη, δίνοντας μορφή τόσο στους φόβους μας όσο και στις επιθυμίες μας.»
Η πρωτοποριακή τεχνοτροπία, με την οποία απεικονίζονται οι φιγούρες, δημιούργησε έντονο κλίμα πόλωσης ακόμα και στους πιο προοδευτικούς της καλλιτεχνικής κοινότητας. Κάποιοι, όπως ο Ανρί Ματίς, θεώρησαν τον πίνακα προσβλητικό. Αντίθετα, άλλοι άρχισαν να αποδέχονται και, στην πορεία, να επηρεάζονται από την ιδιαίτερη αισθητική του. Ένας από αυτούς ήταν ο γάλλος ζωγράφος Ζωρζ Μπρακ.
Η γνωριμία του με τον Πικάσο έγινε εκείνη τη χρονιά μέσω του ποιητή και κοινού τους φίλου, Γκιγιόμ Απολλινέρ. Ήταν η αρχή μιας από τις πιο παραγωγικές φιλίες που γνώρισε ποτέ ο κόσμος της τέχνης. Επηρεασμένοι από τη ζωγραφική του Σεζάν, οι δύο καλλιτέχνες δημιούργησαν -ο καθένας αυτόνομα- μια σειρά έργων, στα οποία το κεντρικό θέμα μοιάζει να διαλύεται για να «αναλυθεί» εκ νέου με τη μορφή γεωμετρικών σχημάτων.
Κάπως έτσι, αποκτά υπόσταση το κίνημα του Κυβισμού, που οφείλει το όνομά του σε ένα ευφυολόγημα του Ματίς το 1908 σχετικά με κάποιους πίνακες του Μπρακ. Αρχικά, με κέντρο τη Μονμάρτη, το κίνημα αυτό έγινε διεθνές φαινόμενο και υιοθετήθηκε από πολλούς καλλιτέχνες στις αρχές του 20ου αιώνα.
Ωστόσο, ούτε ο Μπρακ αλλά ούτε και ο Πικάσο θέλησαν να δημιουργήσουν σχολή πάνω στον Κυβισμό και ήταν αντίθετοι σε οποιαδήποτε προσπάθεια θεωρητικοποίησής του. Για τον Πάμπλο Πικάσο, συγκεκριμένα, ήταν πιο πολύ ένας τρόπος απόδοσης του πραγματικού όπως αυτό είναι και όχι όπως φαίνεται στα ανθρώπινα μάτια.
«Η εικόνα συνήθιζε να είναι ένα σύνολο προσθηκών. Με μένα, η εικόνα θα είναι ένα σύνολο καταστροφών.»
Η επιθυμία ανάλυσης της εσωτερικής δομής των αντικειμένων οδήγησε τον Πικάσο σε μια νέα, πιο ακραία έκφραση του Κυβισμού. Ο Αναλυτικός Κυβισμός, όπως ονομάστηκε, χαρακτηρίζεται από τον κατακερματισμό του όγκου του βασικού θέματος και την ψευδαίσθηση πως το αντικείμενο προβάλλεται από κάθε οπτική γωνία.
Ταυτόχρονα, το χρώμα παραμελείται. Ουδέτερες αποχρώσεις του γκρι και του καφέ κυριαρχούν και το αντικείμενο γίνεται ολοένα και πιο αφηρημένο. Με συχνά τα μοτίβα της ανθρώπινης μορφής και της νεκρής φύσης, οι πίνακες εκείνης της περιόδου βγάζουν κάτι άγριο και αγωνιώδες.
Παρόλα αυτά, ήταν εξαιρετικά δυσνόητα για το τότε ευρύ κοινό και το 1912 ο Πικάσο αποφασίζει να πειραματιστεί με νέες τεχνικές, στις οποίες ο θεατής θα μπορούσε να «συνθέσει» εύκολα στο μυαλό του αυτό που απεικονίζεται.
«Κάθε φορά που είχα κάτι να πω, το έλεγα με τον τρόπο που ένιωθα πως έπρεπε να ειπωθεί. Τα διαφορετικά μεταξύ τους θέματα -κατά κανόνα- προϋποθέτουν και διαφορετικές μεθόδους έκφρασης.»
Η μέθοδος του κολάζ βοήθησε το ζωγράφο να δημιουργήσει βάθος χωρίς να χρειάζεται να καταφύγει στην ψευδαίσθηση. Τσίγκος, ξύλο, ύφασμα, τυπογραφικά στοιχεία ήταν ορισμένα από τα «κομμάτια της πραγματικότητας» που χρησιμοποιούσε για να δώσει ζωή στα έργα του. Και στο μυαλό του Πικάσο, τα υλικά αυτά είχαν και μια ακόμα σκοπιμότητα: στερούνταν οποιασδήποτε αισθητικής αξίας.
Μα η εισαγωγή τους στα έργα του δεν είναι ξένη ως προς αυτά. Ίσα ίσα, συνεισφέρουν στη δημιουργία ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο ασυναίσθητα παρασύρεται ο θεατής. Σύντομα, και με την επαναφορά του χρώματος, ο Πικάσο εισέρχεται στην επόμενη και τελευταία φάση της κυβιστικής του περιόδου, αυτής του Συνθετικού Κυβισμού.
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος το 1914 άλλαξε τα δεδομένα. Οι πρωταγωνιστές του κυβιστικού κινήματος διασκορπίστηκαν, καθώς οι περισσότεροι έφυγαν να πολεμήσουν. Το χάος και οι άσχημες συνθήκες της εποχής έκαναν τον Πικάσο να χάσει το κίνητρό του. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1920, ο ζωγράφος είχε εγκαταλείψει τον Κυβισμό και άρχισε να στρέφει την προσοχή του στο Νεοκλασικισμό και το Σουρεαλισμό.
«Έχω φτάσει στο σημείο που η συλλογιστική πορεία της σκέψης μου με ενδιαφέρει περισσότερο από την ίδια τη σκέψη μου.»
Όμως, το κίνημα είχε ήδη γίνει κομμάτι της σύγχρονης καλλιτεχνικής ιστορίας. Η πρωτοποριακή του φύση διεύρυνε τα όρια της τέχνης και αποτέλεσε τη βάση πολλών μεταγενέστερων καλλιτεχνικών και φιλοσοφικών ρευμάτων.
Ο Κυβισμός, σύμφωνα με την καλλιτεχνική αντίληψη, προσέφερε μια πιο ουσιαστική και αληθινή απεικόνιση της πραγματικότητας συγκριτικά με ό,τι είχε προηγηθεί και θεωρείται σήμερα το πρώτο κίνημα μοντέρνας τέχνης.