Ο Δημήτρης Χριστόπουλος είναι ένας από τους καθηγητές του Παντείου που θα σ’ εμπνεύσει τόσο μέσα από τα μαθήματα του, όσο και μέσα από τη γενικότερη αντίληψη του για τη ζωή.
Φωτογραφίες: Δημήτρης Ζαρκάδας
Με αφορμή το γεγονός ότι εκλέχθηκε τακτικός καθηγητής στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας είχαμε μια πολύ όμορφη συζήτηση που σίγουρα αξίζει να διαβάσεις!
Η αλήθεια είναι πως δύσκολα μπορώ να είμαι αντικειμενική για τον Δημήτρη Χριστόπουλο. Είναι ένας από τους πρώτους καθηγητές που συνάντησα στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας και μέσα από τον τρόπο διδασκαλίας του με έκανε να συνειδητοποιήσω πόσα εφόδια είχα να κερδίσω από αυτή τη σχολή. Είναι αυτός που επέμενε να ολοκληρώσω εκείνη την “ρημάδα πτυχιακή”, όπως είχαμε ονομάσει και παρ’ ότι τον ταλαιπώρησα μου έδειξε ότι πρέπει να εμπιστευτώ τον εαυτό μου και τέλος πάντων να το πάρω πάνω μου.
Εκτός όμως από καθηγητής, ο Δημήτρης Χριστόπουλος είναι και ειλικρινά ένας πολύ cool τύπος. Για να καταλάβεις με πήρε τηλέφωνο ενθουσιασμένος όταν πήρα πτυχίο και μου λέει: “πάμε για μπύρα να το γιορτάσουμε αφού δώσαμε τη “ρημάδα πτυχιακή” και πλέον θα μου μιλάς στον ενικό”. Δυσκολεύτηκα, δε λέω αλλά μετά τα απανωτά “κυρία Εβίτα” αποφάσισα ότι δεν αντέχω αυτό το τρολάρισμα και κατέληξα να τον λέω και εγώ απλά Δημήτρη.
Η συζήτηση λοιπόν που θα διαβάσεις είναι μεταξύ μιας πρώην φοιτήτριας που εκτιμάει πολύ τον καθηγητή που διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο αντίληψης της και πλέον βγαίνει καμιά φορά μαζί του για καφέ ή τσίπουρα προκειμένου απλά να συζητήσουν και να μοιραστούν τα νέα τους. Είναι μια συζήτηση με τον Δημήτρη που απαντάει με αφοπλιστική ειλικρίνεια σε ό,τι και αν τον ρωτήσεις.
Ας ξεκινήσουμε με την αφορμή γι’ αυτή τη συνάντηση. Όταν εκλέχθηκες τακτικός καθηγητής έκανες μια ανάρτηση στο Facebook όπου έγραψες “το μάθημα είναι μια στιγμή αλήθειας, κάτι σαν παιχνίδι, το παιχνίδι θέλει κανόνες. Σε αυτό επιμένω. Ειδάλλως δεν υπάρχει”. Τι ακριβώς εννοούσες με αυτό;
Εάν το παιχνίδι δεν έχει κανόνες, δεν είναι παιχνίδι. Ακόμα και το πιο απλό παιχνίδι βασίζεται σε κάποιους κανόνες. Και το κρυφτό έχει κανόνες. Αν φανταζόμαστε το μάθημα σαν μια διεργασία όπου ο καθένας μπαίνει με σκοπό να κερδίσει για να μπορέσει να έχει αυτό το παιχνιδιάρικο χαρακτήρα, θα πρέπει να έχει κανόνες.
Έτσι θα μπορέσει να γίνει συναρπαστικό. Εναλλακτικά θα έχει ένα διδακτικό χαρακτήρα με την κακή έννοια. Εγώ είμαι εναντίον του διδακτισμού, με ενδιαφέρει κάτι άλλο. Αυτό θέλω να πω. Η έννοια της συμμετοχής και της διάδρασης είναι βασική στο μάθημα μου.
Στην ίδια ανάρτηση έγραψες “τα παιδιά δεν ξέρουν πόσο κερδίζει ένας καθηγητής από αυτά και ρωτώντας κερδίζει ο ένας και ο άλλος”. Πες μας περισσότερα γι’ αυτό.
Η στιγμή ωριμότητας ενός δασκάλου είναι η στιγμή που καταφέρνει να ακούσει όχι μόνο τι λέει η ερώτηση αλλά και τι θέλει να πει η ερώτηση. Επίσης, ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι η ερώτηση αυτή να αμφισβητεί έμμεσα ή ευθέως αυτό που λέει ο δάσκαλος. Το γεγονός ότι κάποιος κάτι σε ρωτάει και σε αμφισβητεί, κάτι σημαίνει. Όλα κάτι σημαίνουν.
Eίναι πολύ σημαντικό να λέμε σύνθετα πράγματα περικυκλώνοντας το μυαλό και ανοίγοντας ρωγμές. Έτσι μόνο η εμπειρία μετασχηματίζεται σε γνώση.
Πάνω σε αυτή τη λογική κινούνταν και η ανάρτηση που έκανε η σύζυγος σου, Μαριλένα Κατσίμη, με αφορμή αυτό το γεγονός και η αλήθεια είναι πως και εγώ ως φοιτήτρια σου ήταν ένα από τα πρώτα χαρακτηριστικά που ξεχώρισα στη διδασκαλία σου. Το γεγονός δηλαδή ότι έχεις τη δυνατότητα να παρουσιάζεις θέματα σύνθετα με τον πιο απλό τρόπο.
Με τη Μαριλένα είμαστε μαζί 20 χρόνια. Ο ένας είναι για τον άλλο. Η Μαριλένα με έχει βοηθήσει πολύ στο να είμαι καλύτερος δάσκαλος γιατί μου ζητούσε εμφατικά να μιλάω απλά διότι η ίδια προέρχεται από το χώρο της επικοινωνίας. Όσο πιο πολύ γνωρίζεις ένα ζήτημα, τόσο πιο απλά μπορείς να το εξηγήσεις.
Και επειδή πολύ σοβαρέψαμε, για πες, γιατί διάλεξες αυτό το τραγούδι να ανακοινώσεις κάτι τόσο σημαντικό για εσένα;
Η μουσική είναι συστατικό κομμάτι της ύπαρξης μου. Ακούω μουσική από τα 12 με ένταση, συνεχίζω να ακούω ροκ τώρα στα 50. Αυτό το τραγούδι το έγραψε ο Jimi Hendrix στα τέλη 60 και μετά το έπαιξε ο Stevie Ray Vaughan μισός ινδιάνος. Το Little wing, “μικρό φτερό” σε μια στιγμή εξέλιξης στη ζωή μου, μου φάνηκε ότι ταιριάζει. Τέλος, είναι η κιθάρα που γουστάρω απόλυτα.
Ωραία, να σου πω τώρα κάτι. Γιατί μας ψαρώνεις έτσι όλους στο υποχρεωτικό μάθημα του πρώτου έτους και μετά στα επιλογής είσαι εντελώς διαφορετικός;
Κάτσε, τι εννοείς; Πόσο διαφορετικός;
Εεε, στο υποχρεωτικό είσαι πολύ πιο αυστηρός σε σύγκριση με τα επιλογής.
Έχει να κάνει με τη σχέση ιεραρχίας φοιτητή-καθηγητή. Με τους φοιτητές δεν είμαστε φίλοι. Μπορούμε να γίνουμε. Έχω φιλίες με πολλούς πρώην φοιτητές μου, όπως και με σένα. Αυτή η ιεραρχία στην πορεία μπορεί να αμβλυνθεί.
Στο πρώτο έτος τα παιδιά έρχονται από ένα περιβάλλον (το σχολείο) όπου έχουν υποστεί σκληρή τιθάσευση. Έχουν υποστεί ένα διδακτισμό με την κακή έννοια που έλεγα προηγουμένως. Για να εξέλθουν θέλει προσοχή. Θέλει κανόνες που έλεγα πριν. Η πειθαρχία του πρώτου έτους δεν είναι ένας αυτοσκοπός, είναι ένα μέσο του παιχνιδιού.
Τολμώ να πω ότι ισχύει διότι και εγώ την πρώτη φορά που έδωσα το μάθημα σου στο πρώτο έτος κόπηκα πανηγυρικά γιατί είχα αυτή την “κακή” νοοτροπία της αποστήθισης που αναφέρεις. Όταν συνειδητοποίησα τι μας έλεγες πραγματικά, ήταν που τελικά πέρασα.
Συνηθίζω να μαζεύω κατά καιρούς παιδιά που είναι μαθητές στο γυμνάσιο, λύκειο, στην ηλικία των παιδιών μου και να κάνω ένα μάθημα έκθεσης και λόγου. Όσο πιο νέα είναι τα παιδιά, τόσο πιο απλές και εύστοχες ερωτήσεις δίνουν. Δεν έχουν υποστεί παραμόρφωση. Όταν έρχεται το παιδί στο πρώτο έτος η δουλειά μας δεν είναι μόνο να χτίσουμε αλλά και να γκρεμίσουμε… Δυστυχώς.
Ποια θα ήταν μια συμβουλή σου σε ένα φοιτητή που ξεκινάει στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου; Τι να περιμένει, με τι λογική να αντιμετωπίσει τα μαθήματα;
Πρώτα, να έχετε τα μάτια, τ’αυτιά πρώτα και μετά το στόμα ανοιχτό. Δεύτερο, να διεκδικείτε από τους διδάσκοντες αυτό που ανήκει στους φοιτητές. Τη δυνατότητα επίβλεψης και συμβουλής: δεν μπορείς να αμολήσεις τον δευτεροετή σε μια θάλασσα από μαθήματα! Δεν έχει τη συγκρότηση να διαλέξει. Τέλος, άπαξ μπαίνετε στον κόπο να παρακολουθείτε – δεν είναι υποχρεωτικό – να έρχεστε στην ώρα σας και να μετέχετε στο μάθημα. Δε μπορεί ο δάσκαλος να μιλά 3 ώρες μόνος του. Και αυτός κουράζεται κι εσείς βαριέστε.
Τώρα θα σου κάνω μια ερώτηση που όλοι οι φοιτητές περιμένουν. Ποια είναι η άποψη σου για τη ρήτρα; Ένα φαινόμενο που να ξέρεις ότι έχει ενταθεί λόγω του ανταγωνισμού για υψηλό μέσο όρο στα μεταπτυχιακά.
Η ρήτρα παραβιάζει την αρχή της ισότητας. Κάποιος μπορεί να καθυστερεί το πτυχίο του επειδή έχει τη δυνατότητα να χρηματοδοτεί τις σπουδές του προκειμένου να βγάλει υψηλό μέσο όρο, κάποιος άλλος όμως δεν την έχει αυτή τη δυνατότητα.
Επομένως η ρήτρα εντείνει τη ταξική ανισότητα μέσα στο πανεπιστήμιο. Τραγελαφικά φαινόμενα να βάζει ο άλλος ρήτρα 9 ή να ζητά αναβαθμολόγηση από το 6 δεν τα συζητάω καν… Είπαμε, υπάρχουν κανόνες.
Αρά εσύ από κάποιον που επιλέγει το μάθημα σου, τι περιμένεις;
Περιμένω να ανταποκριθεί στην κατανόηση των θεμελιωδών εννοιών πάνω στις οποίες δομείται το μάθημα. Ένα μάθημα έχει μια εσωτερική δομή. Δεν είναι γνώσεις πεταμένες. Θέλει χτίσιμο το μάθημα και έχει πρώτη ύλη. Δεν έχει νόημα να συζητούμε για την μετανάστευση εάν δεν κατανοούμε τι ωθεί τον κόσμο να μεταναστεύει.
Μόνο έτσι από κοινού μπορούμε να χτίσουμε ένα οικοδόμημα γνώσεων, όχι μνήμης. Εκεί επιμένω. Το να τσαλαβουτάμε αριστερά και δεξιά σε πληροφορίες που θυμόμαστε είναι πρόσκαιρο. Δεν πείθει. Μετά το ξεχνάμε κι αυτό είναι ήττα όλων μας.
Το παράπονο μου βεβαίως θα το πω. Γιατί βάζεις όλα τα μαθήματα σου τόσο πρωί;
Βάζω τα μαθήματα μου πρωί γιατί είμαι πρωινός τύπος. Το πανεπιστήμιο εξάλλου ξεκινάει πρωί και έτσι διευκολύνω και άλλους συναδέλφους που προτιμούν να βάζουν μαθήματα πιο μετά. Τέλος, έτσι γλυτώνω και μαζική συμμετοχή που είναι πιο δύσκολη το πρωί γιατί είστε καλομαθημένα και κοιμάστε με τις ώρες.
Εμάς δηλαδή που ερχόμαστε από τα εξωτικά βόρεια προάστια δεν μας λυπάσαι;
Όχι.
Ευχαριστώ. Να σου πω τα μαθήματα που κάνεις προφανώς έχουν να κάνουν με το ερευνητικό και ακαδημαϊκό έργο. Με τι κριτήρια έχουν μπει στο πρόγραμμα σπουδών;
Τα μαθήματά μου είναι προϊόν ακαδημαϊκής και ερευνητικής ευαισθησίας και κοινωνικοπολιτικής παρέμβασης. Εκτίθεμαι με το δημόσιο λόγο μου, πολλές φορές δεν έχω περάσει ευχάριστα από αυτό, αλλά έτσι αντιλαμβάνομαι το ρόλο ενός διανοούμενου που αναφέρεται στα επίδικα της εποχής του.
Αντιλαμβάνομαι τα ερευνητικά έργα μου ως μια συνέχεια της κοινωνικής μου ευαισθητοποίησης: δικαιώματα, ιθαγένεια, μειονότητες, λογοκρισία, μετανάστες αντανακλώνται και στη δημόσια παρουσία μου. Με αυτά ζω και το θεωρώ τεράστιο προνόμιο ότι κατάφερα να μεταφέρω στο πανεπιστήμιο αυτά με τα οποία ασχολούμαι στη ζωή μου.
Νομίζω ότι αυτή είναι και η μεγαλύτερη συμβολή μου ως σήμερα: ότι συνέβαλλα στο να συγκροτηθούν κάποια γνωστικά αντικείμενα στο ελληνικό πανεπιστήμιο.
Ένα από αυτά τα αντικείμενα είναι η έντονη δράση που έχεις με θέματα που σχετίζονται με τη Χρυσή Αυγή. Για πες μας γι’ αυτό.
Η δημοκρατία είναι ένα γενναιόδωρο πολίτευμα. Δεν είναι ανόητο. Αμύνεται. Όταν κάποιος μάχεται εναντίον της δυνατότητας να ζούμε ελεύθεροι, τότε δεν του χαριζόμαστε. Αν αφήσουμε τους ναζί να σηκώσουν κεφάλι θα πάρουν το δικό μας. Είναι θέμα επιβίωσης.
Ο αντιφασιστικός αγώνας είναι υπαρξιακός για τη δημοκρατία. Δεν είναι υπόθεση ενός πολιτικού χώρου. Είναι υπόθεση αυτών που παλεύουν να διαφωνούν ελεύθερα και συντεταγμένα.
Είμαι σίγουρη τα ταξίδια που κάνεις (και) ως πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου βλέπεις πράγματα τα οποία περνάς στο μάθημα διότι έχεις δει από κοντά. Έχεις να πεις ιστορίες με γεγονότα που έχεις ζήσει και αφορούν το περιεχόμενο των μαθημάτων;
Το 1997 όταν πήγα για πρώτη φορά στην Αλβανία γνώρισα έναν εικοσάχρονο. Τότε ήταν δύσκολα τα πράγματα για τους Αλβανούς στην Ελλάδα. Μου λέει λοιπόν: “στην Αλβανία τρώγαμε ξύλο. Στην Ελλάδα φάγαμε ξύλο και ψωμί”. Σκέψου την αυτή τη κουβέντα και μετά καταλαβαίνεις τι είναι μετανάστευση. Ειδάλλως νομίζεις πως οι μετανάστες είναι λάτρεις της περιπέτειας…
Τώρα μου θύμισες μια φορά που ρωτούσες κάποιες πόλεις στην Ελλάδα, δεν ήξερε κανένας μας και πάνω στη τρέλα σχεδίασες ένα χάρτη (στο μυαλό σου ήταν χάρτης) και μας είπες στο άλλο μάθημα θα ξέρετε όλοι που είναι αυτές οι πόλεις και αυτά τα σύνορα.
Εντάξει, αυτό ήταν ένας αστεϊσμός.
Όχι, ήσουν αρκετά σοβαρός. Μη γελάς.
Σοβαρά τώρα, η αλήθεια είναι τα παιδιά δεν ξέρουν το χώρο. Ο χώρος όμως – και ο χρόνος – είναι οι βασικές διαστάσεις της ύλης. Εάν δεν ξέρεις που πατάς, εάν δεν έχεις εικόνα τι σημαίνει χερσαίο σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, δεν έχει νόημα να κάνουμε μάθημα και να μιλάμε για τις προσφυγικές ροές από τα θαλάσσια και χερσαία σύνορα.
Πρέπει να ξέρεις πού είναι ο Έβρος, τι ποτάμι είναι, πώς και γιατί πνίγεται κόσμος εκεί. Η εμμονή που έχω με την ανάγκη κατανόησης του χώρου δεν έχει να κάνει με την αποστήθιση γεωγραφικών σημείων αλλά με την ανάγκη να ξέρουμε πού πατάμε… Αλλιώς, τζίφος!
Ε, τώρα εξηγούνται όλα.
Είδες;
Να σου πω, τώρα μιας και μιλήσαμε για ταξίδια, από όλα αυτά τα μέρη που έχεις επισκεφθεί ποιο ήταν αυτό που σου έκανε την μεγαλύτερη εντύπωση;
Δύσκολη ερώτηση: η Ινδία μάλλον, η Κολομβία και η Ελλάδα.
Γιατί;
Διότι συμπυκνώνουν με συγκλονιστικό τρόπο το ιστορικο-πολιτικό ενδιαφέρον που με θρέφει με τον πολιτισμό και τη φυσική ομορφιά που συγκλονίζει.
Εγώ, με ξέρεις, κόλλησα στην Κολομβία. Για πες μου λίγο τι έκανες εκεί;
Στην Κολομβία μετείχαμε στις διαπραγματεύσεις ειρήνης μεταξύ των ανταρτών του Farc και της κυβέρνησης σε μια κρίσιμη στιγμή. Γενικότερα όμως είμαι της γραμμής πως όλος ο κόσμος έχει ένα τεράστιο ενδιαφέρον, όμορφος ή μη…
Οι αγαπημένες σου πόλεις στον κόσμο;
Η Κωνσταντινούπολη, η Ρώμη και το Ρίο.
Το Παρίσακι μου στο οποίο πηγαινοέρχεσαι και ζηλεύω απίστευτα;
Ομορφότατο.
Δε με ικανοποιεί πλήρως η απάντηση αλλά θα τη δεχτώ. Και πώς διασκεδάζεις;
Να πιω ένα κρασί ή ένα τσίπουρο σε μια όμορφή πλατεία ενός ορεινού χωριού, κάτω από τον παχύ ίσκιο ενός πλατάνου συζητώντας με ανθρώπους που με ενδιαφέρουν. Μου αρέσει να συναναστρέφομαι κάθε είδους ανθρώπους, εγγράμματους και μη. Από τον καθένα μαθαίνεις. Έτσι ικανοποιείται η περιέργειά μου.
Άρα να πάρουμε κανένα τσιπουράκι για να συνεχίσουμε;
Ευχαρίστως! Μένει να βρούμε και την πλατεία στα ορεινά.
Καπνίζεις;
Όχι, μόνο τράκα, όπως τώρα.
Ε, εκεί το πήγαινα, με κατάλαβες. Να σου πω, έχεις κάνει και camping;
Βεβαίως, ακόμη το παλεύω να κάνω και με την οικογένεια μου αν και η Μαριλένα δεν τρελαίνεται… Πάντως, κάθε χρόνο κάνω ελεύθερο κάμπινγκ με 3 φίλους για λίγες μέρες σε ένα ταξιδάκι με ένα μικρό φουσκωτό που έχω.
Για πες αλήθεια, ο Χριστόπουλος πώς είναι με τα παιδιά του;
Είμαι πολύ κοντά τους νομίζω. Γελάνε μαζί μου. Αν είμαι τσαντισμένος, το ξέρουν με το που με βλέπουν. Όταν τους λέω κάτι ενδιαφέρον με όμορφο τρόπο είναι διατεθειμένα να ακούσουν και να μπουν στη συζήτηση. Μάλιστα τα παιδιά το κάνουν και με πιο αυθεντικό τρόπο γιατί έχουν πολύ λιγότερες κοινωνικές δεσμεύσεις.
Παίζω με τα παιδιά, όσο έχω χρόνο ασχολούμαι και τους, μαγειρεύω. Μου αρέσει πολύ να τους μαγειρεύω. Είναι ζωτικό. Το κομμάτι της γνώσης προσπαθώ να το μοιράζομαι μαζί τους προσπαθώντας να μη τα πρήζω. Η αγάπη πρέπει να πηγαίνει αγκαλιά με το σεβασμό στην αυτονομία της προσωπικότητας. Η σχέση ιεραρχίας παιδιού και γονέα είναι δεδομένη ωστόσο πρέπει να προσέχει αυτή τη δύσκολη ισορροπία.
Δηλαδή δεν τα πρήζεις;
Καμιά φορά τα πρήζω: είμαι ανυπόμονος και επίμονος. Αλλά νομίζω ότι κι αυτά θα μου βάζανε συνολικά καλό βαθμό.
Ε, έτσι πάει… Τι μουσική ακούς γενικότερα;
Με τη μουσική έχω κόλλημα. Ακούω σαν γράφω και διαβάζω κλασσική μουσική και διασκεδάζω με δημοτική, λαϊκή και ροκ. Γενικά, έχω συνέχεια μουσική στο σπίτι κάτι που προκαλεί ως και δυσαρέσκεια στην οικογένεια.
Δηλαδή άμα αύριο πηγαίναμε σε μια συναυλία σε ποια μπορεί να σε πετυχαίναμε;
Σε μια συναυλία μνήμης του Άκη Πάνου πχ! Ο Άκης Πάνου είναι κορυφή. Αν δεν ήταν συνθέτης θα μπορούσε να είναι ποιητής! Σε μια συναυλία του Boban Marcovic που είναι η καλύτερη τρομπέτα στα βαλκάνια ή σε κανένα ορεινό ηπειρώτικο πανηγύρι.
Τέλος, σίγουρα στον Roger Waters, επειδή είμαι από μικρός ροκάς. Η μουσική είναι η τέχνη που με αφορά. Στις άλλες τέχνες, παρά του ότι κάνω μάθημα με τίτλο “Τέχνη, ελευθερία και λογοκρισία” δεν σκίζω και το παραδέχομαι και στους φοιτητές. Γελάνε!
Πες μου μια φράση που πιστεύεις ότι εκφράζει τον Χριστόπουλο.
“Σπεύδε βραδέως”: δηλαδή πήγαινε, μην αργείς αλλά μη βιάζεσαι κιόλας. Είναι πολύ δύσκολο να το πετύχεις. Εγώ δεν το έχω καταφέρει ακόμη. Γι’αυτό το θεωρώ ιδανικό.
Δηλαδή βιάζεσαι γενικά.
Ναι, έχω την άποψη ότι η ζωή είναι αγώνας που τον τρέχουμε και μας τρέχει.
Δύο ακόμη ερωτήσεις και κλείνουμε εντάξει;
Έτοιμος.
Είσαι πολυγραφότατος, τώρα ετοιμάζεις κάποιο βιβλίο;
Ετοιμάζουμε με την Πηνελόπη Πετσίνη ένα μεγάλο λεξικό λογοκρισίας που θα βγει το καλοκαίρι. Μόλις χθες κυκλοφόρησε ένα μικρό βιβλίο που κάναμε με τον Κώστα Καρπόζηλο: 10+1 ερωτήσεις και απαντήσεις για το Μακεδονικό. Είναι ένα παρεμβατικό βιβλίο που έχει στόχο να αποδομήσει μερικές από τις κυρίαρχες αντιλήψεις που έχουν οι Έλληνες για το Μακεδονικό εξαιτίας των οποίων βρισκόμαστε στο σημερινό αδιέξοδο.
Γενικότερα, είμαι της έρευνας, αλλά και της εκλαΐκευσης. Το 2012 βγήκε αυτό που θεωρώ το πιο σημαντικό από τα βιβλία μου, το Ποιος είναι ο Έλληνας πολίτης στο οποίο προσπαθώ να φωτίσω το καθεστώς της ιθαγένειας από τότε που η Ελλάδα έγινε κράτος μέχρι σήμερα.
Α, τώρα σκέφτηκα άλλη μια ερώτηση. Τι βιβλίο θα πρότεινες σε κάποιο φοιτητή να διαβάσει εκτός από αυτά της σχολής;
Θα πρότεινα την Πολιτική Πραγματεία του Σπινόζα, καταστατικό κείμενο της νεωτερικότητας, τα Βαλκάνια του Μαζάουερ, ιστορία αφηγημένη ως κέντημα, την Εποχή των Άκρων του Χομπσμπάουμ, την καλύτερη ιστορία του 20ου αιώνα και τις Θέσεις για τον Φόυερμπαχ του Μαρξ. Ακόμη κι αν δεν είστε του μαρξισμού κάτι πρέπει κάτι να μάθετε.
Η λέξη-κλειδί είναι η επίγνωση του τι μας γίνεται.
Στο κείμενο για το οποίο σας μίλησα, ο Μαρξ γράφει “πως οι φιλόσοφοι μέχρι τώρα ασχολούνταν με το πως να εξηγήσουν τον κόσμο, το ζήτημα είναι πώς να τον αλλάξουμε.” Αυτό παρερμηνεύτηκε από πολλούς αριστερούς οι οποίοι στη φούρια τους να αλλάξουν τον κόσμο ξέχασαν να τον ερμηνεύσουν και έτσι φάγανε τα μούτρα τους ή γεννήσαν εφιάλτες.
Ο Μαρξ δεν είπε ότι απλώς πρέπει να αλλάξουμε τον κόσμο. Είπε ότι για να τον αλλάξουμε πρέπει πρώτα να τον εξηγήσουμε. Αυτό είναι η επίγνωση: μεγάλη αρετή κυρίως για σας τα νέα παιδιά σε μια συγκυρία όπως η σημερινή.
Καθένας μόνος του;
Όχι. Ο άνθρωπος μόνος του λίγα μπορεί να κάνει. Η επιτυχία στο να αλλάξουμε τους συσχετισμούς βρίσκεται σε δράσεις που έχουν συλλογικό εκτόπισμα. Ό,τι έκανα, το έκανα με ανθρώπους που έχουμε συστρατευθεί. Από το 2010 ως το 2015 βαλθήκαμε να αλλάξει ο Κώδικας Ελληνικής Ιθαγένειας και το καταφέραμε: σε μια χώρα όπου ο κανόνας ήταν “Έλληνας γεννιέσαι, δε γίνεσαι” πλέον Έλληνες μπορούν να γίνουν τα παιδιά που ζούνε μαζί μας, έστω κι αν προέρχονται από αλλού. Αυτές οι νίκες είναι προϊόντα μεγάλης συστηματικής δουλειάς η οποία δεν είναι ποτέ ατομική.
Η προσωπικότητα στην ιστορία έχει τη σημασία της αλλά μπορεί να δουλέψει μόνο όταν οι κοινωνικές συνθήκες της το επιτρέπουν. Ειδάλλως καταντά είτε φλύαρος πρωταγωνιστής, είτε απλώς Δον Κιχώτης.
Ο Δημήτρης Χριστόπουλος στο Facebook:
Βιβλία του Δημήτρη Χριστόπουλου που αξίζει να διαβάσεις:
- Η ετερότητα ως σχέση εξουσίας, Όψεις της ελληνικής, βαλκανικής και ευρωπαϊκής εμπειρίας, εκδ. Κριτική, Αθήνα, 2002, σελ. 303 (β’ έκδοση 2007).
- Ποιος είναι έλληνας πολίτης; Καθεστώς ιθαγένειας Εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2012, σελ. 308.
- Στο ρίσκο της κρίσης – Στρατηγικές της Αριστεράς των δικαιωμάτων, Εκδ. Αλεξάνδρεια, 2013.
- Η κρίση των Δικαιωμάτων, Εκδ. Νεφέλη, 2015 (e-book ελεύθερα προσβάσιμο σε: http://www.chronosmag.eu/index.php/christopoulos-xbook01.html.
- Προσφυγικό-θα τα καταφέρουμε; [με τη Γεωργία Σπυροπούλου] Σειρά του Ιδρύματος Τσάτσου, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2016
- 10+1 ερωτήσεις για το Μακεδονικό [με τον Κωστή Καρπόζηλο] Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 2018