Ας παίξουμε ένα παιχνίδι. Το παιχνίδι της ταυτότητας. Ή μάλλον το κυνήγι της ταυτότητας. Στόχος μας να την βρούμε. Ή μήπως να τη χάσουμε;
Έχασα την ταυτότητά μου. Την αστυνομική. Γράφει το όνομά μου. Την ηλικία μου. Την ημερομηνία γέννησής μου. Ψάχνω να τη βρω. Είναι αυτή που με προσδιορίζει. Ψάχνω να βρώ ένα πλαστικοποιημένο χαρτί για να δείξω στους άλλους ποια είμαι. Γιατί εγώ ξέρω ποια είμαι ή μήπως όχι;
Έχασα την ταυτότητά μου. Την άυλη, την κοινωνική. Εκείνη που μου έδωσαν οι άλλοι. Γράφει τον χαρακτήρα μου, τις συνήθειές μου, τον τρόπο συμπεριφοράς μου. Τον τύπο ανθρώπου που αντιπροσωπεύω. Περιέχει την ταμπέλα μου, την κατηγορία μου, την ποιότητά μου. Οι άλλοι ξέρουν ποια είμαι. Ή έτσι νομίζουν. Θέλουν να με κλείσουν σε ένα κουτάκι, γιατί έτσι είναι πιο εύκολο να με αντιμετωπίσουν. Για να ξέρουν πώς θα μου φερθούν, τι θα με πειράξει, τι θα μου αρέσει, για να δουν αν τους ταιριάζω.
«Εγώ ανήκω σε αυτούς που… Εγώ δεν θα το έκανα ποτέ αυτό. Δεν το περίμενα ποτέ αυτό από σένα.»
Η αλυσίδα της κοινωνικής ταυτότητας ξεκινά με την εμφάνιση, το στυλ, το ύφος. Ακολουθούν το φύλο. Η Θρησκεία. Η εθνικότητα. Η ιδιότητα, το επάγγελμα. Η οικονομική θέση. Η οικογενειακή κατάσταση. Οι πολιτικές πεποιθήσεις. Ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Η κοινωνική προσαρμοστικότητα.
Αόρατοι κρίκοι που μας προσδιορίζουν, μας δίνουν μια θέση στο κοινωνικό σύνολο, μας δένουν μαζί της. Κάθε στοιχείο της κοινωνικής ταυτότητας επισύρει μια σειρά από χαρακηρισμούς και επίθετα. Μια μικρή λεπτομέρεια αρκεί για να ξεκινήσει ένας επαγωγικός συλλογισμός.
Αυτός είναι μετανάστης. Οι μετανάστες είναι επικίνδυνοι, άρα αυτός είναι επικίνδυνος.
Μπορεί να με κλέψει, στη χώρα του όλοι εγκληματούν.
Αυτός είναι πλούσιος, άρα σνόμπ.
Κοίτα πώς ντύνεται. Βγάζει σέλφι όλη την ώρα, άρα είναι “εύκολη”, χαζή, χαμηλού επιπέδου.
Αυτός συχνάζει στην πλατεία Εξαρχείων, άρα είναι αναρχικός, αριστερός, επαναστάτης.
Αν κάποιος ντύνεται εκκεντρικά είναι παράξενος, τρελός ή φρικιό.
Αυτός είναι μπάτσος, οι μπάτσοι δέρνουν. Άρα οι μπάτσοι είναι κακοί.
Προσέχει υπερβολικά την εμφάνισή του. Μάλλον είναι γκέι.
Ο ναρκομανής είναι μόνο ναρκομανής. Ο άστεγος μόνο άστεγος. Ο πρόσφυγας μόνο πρόσφυγας.
Άλλοι μας κάνουν, άλλοι όχι. Άλλοι μας ενοχλούν άλλοι όχι. Άλλους τους προσπερνάμε χωρίς δεύτερη σκέψη και άλλους τους καταδικάζουμε χωρίς καν να αρθρώσουν λέξη. Εμμένουμε στη δύναμη της εικόνας. Υποσυνείδητα ή εκούσια.
Διατυμπανίζουμε την ισότητα, αλλά την αποφεύγουμε με το γάντι. Είμαστε κατά της περιθωριοποίησης, αλλά γυρνάμε την πλάτη όταν το περιθώριο στέκεται δίπλα μας. Αποστρέφουμε το βλέμμα, κοροιδεύουμε, στιγματίζουμε. Όχι απαραίτητα με προσβλητικά λόγια. Η ταμπέλα αρκεί για να προσβάλλει- να εγκλωβίσει την πολύπλοκη ανθρώπινη ύπαρξη.
Οι περισσότεροι είμαστε γατζωμένοι στις προκαταλήψεις. Έτσι, μας έχει μεγαλώσει η μικρή κοινωνία- το οικογενειακό μας περιβάλλον- και η μεγάλη κοινωνία- ο κόσμος με την ψευδαίσθηση ότι είμαστε ασφαλείς αν ξεχωρίζουμε το διαφορετικό.
Μας έμαθαν ότι πρέπει να παρατηρούμε και να προσέχουμε τους άλλους. Ότι τα στερέοτυπα καθοδηγούν τις διαπροσωπικές μας σχέσεις, ότι έχουν δόσεις αλήθειας γιατί μας προστατεύουν από τις λάθος επιλογές, μας δείχνουν το πραγματικό πρόσωπο των ανθρώπων. Άραγε έχουμε μόνο ένα πρόσωπο;
Μια ταυτότητα, άρα ένα πρόσωπο. Λάθος. Μια ταυτότητα άρα χίλια πρόσωπα. Αυτό που φαίνεται. Αυτό που είναι. Αυτό που βλέπει η κοινωνία. Αυτό που δεν έχουμε ανακαλύψει ακόμη.
Είμαστε ένα συνονθύλευμα από εκφάνσεις που εκδηλώνονται ανάλογα με τα εξωτερικά και εσωτερικά ερεθίσματα που δεχόμαστε. Η μια ιδιότητα μας δεν αναιρεί την άλλη. Ένα κακό χαρακτηριστικό δεν απαγορεύει μια καλή συμπεριφορά. Μια ιδιαιτερότητα ή μια επιλογή μας προσδιορίζει, αλλά δεν μας καθορίζει.
Ένα μικρό ατόπημα, μια παρέκκλιση συμπεριφοράς από το δρόμο που σου έδειξαν οι άλλοι και η κοινωνική ταυτότητα αγνοείται. Χάθηκα. Δεν ξέρω ποια είμαι. Νιώθω ελευθερία και φόβο.
Η κοινωνική κατασκευή που είχαν φτιάξει οι άλλοι γύρω από το πρόσωπό μου καταρρέει. Νιώθω μετέωρη, η αποδοχή μου από το κοινωνικό μου περιβάλλον δοκιμάζεται. Φόβος. Είμαι αυτό που θέλω ή είμαι αυτό που θέλουν οι άλλοι;
Ελευθερία. Ξαφνικά δεν εξαρτώμαι από κανέναν. Δεν έχω ταυτότητα, δεν τη χρειάζομαι. Δεν είμαι ένα προϊόν με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Δεν έχω ετικέτα. Έσκισα το κουτί που με εγκλώβισαν. Δραπέτευσα. Αναπνέω. Είμαι μόνη μου. Δεν είμαι ένα κομμάτι του παζλ είμαι πολλά και διαφορετικά. Κάποια τα έχω βρει και κάποια άλλα με περιμένουν να τα ανακαλύψω. Έτσι πάει.
Μόλις βγεις από το κουτί οι δρόμοι που ανοίγονται είναι πολλοί. Θέλει θάρρος να απαγκιστρωθείς από τα «πρέπει» των άλλων και του εαυτού σου και τόλμη για να δεις βαθιά μέσα σου. Ίσως πρέπει να τρομάξεις για να ξυπνήσεις. Πρέπει να τρομάξεις για να μάθεις να ζεις με τον εαυτό σου. Μήπως τελικά πρέπει να χάσεις την ταυτότητά σου για να βρεις ποιος πραγματικά είσαι;