Βρεθήκαμε με πρώην φυλακισμένου, μέλη της ”Επανόδου” για μια συζήτηση πάνω στην κοινή γνώμη, τις συνθήκες μέσα και έξω από τη φυλακή αλλά και την πραγματικότητα της επανένταξης στην Ελλάδα του 2017.
Σταθμός Βικτώρια. Πέμπτη απόγευμα γύρω στις 4 30. Περπατούσα με τη Βάλια που είναι εθελόντρια στην ΕΠΑΝΟΔΟ. Θα πήγαινα να παρακολουθήσω την πρόβα τους. Ο Βασίλης, ο Μάριος, ο Γιάννης, ο Ρόκας, η Βάλλια είναι μέλη της μουσικής ομάδας της Επανόδου. Αυτήν την εποχή ετοιμάζουν μια εκδήλωση για το Θάνο Μικρούτσικο που θα πραγματοποιηθεί το Μάιο.
Η Βάλια είναι φοιτήτρια Νομικής και έμαθε για την ΕΠΑΝΟΔΟ, στα τέλη του πρώτου έτους μέσω της Φωτεινής Μηλιώνη, καθηγήτριας της Νομικής Σχολής και Διευθύντρια της Επανόδου.Τους μίλησε για την Επάνοδο στο μάθημα της και μάλιστα πραγματοποιήσαν και μία εκπαιδευτική επίσκεψη στα γραφεία της.
Είναι εθελόντρια εδώ και σχεδόν 1,5 χρόνο. Πήρε την απόφαση αφότου παρακολούθησε το σεμιναριακό κύκλο της Επανόδου , ο οποίος την ευαισθητοποίησε περαιτέρω.
Η ΕΠΑΝΟΔΟΣ, είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που εποπτεύεται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Δημιουργήθηκε για να διευκολύνει και να υποστηρίξει κάθε προσπάθεια για κοινωνική και επαγγελματική ένταξη των αποφυλακιζομένων.
Σκοπός της είναι η επαγγελματική κατάρτιση φυλακισμένων και αποφυλακισμένων, η αποκατάσταση, η οικονομική συμπαράσταση, καθώς και η προετοιμασία και προώθηση της εν γένει κοινωνικής τους επανένταξη.
Με ενδιαφέρει από άποψη επιστημονικού αντικειμένου ο σωφρονισμός. Είχα το χρόνο , τη διάθεση, ίσως και λίγη περιέργεια.Δυστυχώς φέτος είμαι μόνο στη μουσική ομάδα , καθώς δεν έχω πολύ χρόνο.
Καθώς πλησιάζαμε την ρώτησα τι είχε αποκομίσει από την εμπειρία αυτή.
“Πέρα από το ότι ξεπέρασα δικούς μου – αλλά και πανανθρώπινους – φόβους και προκαταλήψεις σχετικά με τους ανθρώπους που έχουν υπάρξει έγκλειστοι, πέρα από το ότι έμαθα από πρώτο άκουσμα 5 πράγματα για την κατάσταση μέσα στις φυλακές, από το ότι τραγουδήσαμε και με το Σαββόπουλο τον περασμένο Ιούνιο, και πέρα από άλλα εξωτερικά αναπόφευκτα και πασιφανή, πέρα από αυτά είναι ότι γνώρισα αυτά τα παιδιά.
Με τα παιδιά στην ομάδα, έχει δημιουργηθεί μία άλλη σχέση, που δε νομίζω ότι είναι σχέση εθελοντή-ωφελουμένου. Είμαι η Βάλια και είναι ο Γιάννης, ο Ρόκας, ο Βασίλης και ο Μάριος. Είμαι άνθρωπος και είναι άνθρωποι. Και εννοείται, σε προσωπικό επίπεδο, δεν σου κρύβω ότι η ομάδα δίνει ένα νόημα στην καθημερινότητά μου.
Δεριγνύ 30. Στην πόρτα βρήκαμε το Βασίλη. Είχε αποφυλακιστεί εδώ και οχτώ χρόνια. Σκέψεις πολλές. Άγχος αρκετό. Δεν ήξερα τι ακριβώς θα ρωτήσω. Φοβόμουν. Όχι εκείνους αλλά αυτά που θα μου έλεγαν. Θα μου μιλούσαν άνθρωποι που έζησαν στη φυλακή, που προσπαθούν να επανενταχθούν στην κοινωνία η οποία είναι απέναντι τους και όχι δίπλα τους.
Το δωμάτιο ήταν μικρό. Μουσικά όργανα, ένα τραπέζι, γαλάζιοι τοίχοι και μερικές αφίσες. ”Η μουσική ελευθερώνει την ψυχή” διάβασα κάπου. Ο Γιάννης μπήκε μέσα κρατώντας μια σακούλα με χυμούς και μπισκότα. Μου είπαν ότι πάντα έφερνε κάτι. Πριν ξεκινήσουμε ο Βασίλης με ρώτησε τι γνώμη είχα για εκείνους πριν μου μιλήσουν.
Τους είπα ότι πίστευα στη δεύτερη ευκαιρία. Ότι η κοινωνία είναι ένας ζωντανός οργανισμός που έπρεπε να έχει μόνο ενεργά μέλη. Δεν ξέρω αν τους έπεισα, αν με εμπιστεύθηκαν. Κάναμε μια συμφωνία. Να πούμε μόνο αλήθειες. Νομίζω ότι τα καταφέραμε. Κάπως έτσι ξεκίνησε μια συζήτηση περισσότερο παρά συνέντευξη.
Ποιές ήταν οι πρώτες σκέψεις όταν βγήκες απο τη φυλακή; Φόβος; Ελπίδα; Ή και τα δύο;
Μάριος: Για εμένα προσωπικά υπήρχαν και τα δύο. Από τη μια είχα ελπίδα γιατί είχα ξεκολλήσει απο τα ναρκωτικά, γιατί ήμουν σε ένα ίδρυμα επανένταξης και ξεκινούσα κάτι νέο. Από την άλλη σκεφτόμουν είμαι 38 χρονών έρχομαι από ένα κέντρο απεξάρτησης και από μια φυλακή, οπότε το συναίσθημα είναι ανάμεικτο. Σκεφτόμουν ότι μπορεί να ξαναμπώ μέσα. Μια ιδρυματοποίηση την είχα πάρει.
Βασίλης: Εγώ είχα ένα χρόνιο εγκλεισμό για πρώτη φορά στη ζωή μου. Παρά το μεγάλο διάστημα που ήμουν μέσα ποτέ δεν ένιωσα ότι άνηκα σε εκείνο το χώρο. Δεν έφτιαξα ποτέ το κελί σαν να είναι σπίτι μου. Κάποια στιγμή άρχισα να παίρνω άδειες και με το που έπαιρνα την άδεια δεν υπήρχε φυλακή μόνο το έξω, οπότε η εξοικείωση μου με το έξω έγινε γρήγορα.
Ποτέ το μυαλό μου δεν ήταν μέσα,ήταν πάντα έξω.
Τα προβλήματα βρέθηκαν όταν έπρεπε να φτιάξουμε πάλι τη ζωή μας, όχι μόνο στο ψυχολογικό κομμάτι αλλά και στο έμπρακτο. Δεν είχα ανάγκη την ελπίδα. Είχα στόχους. Είχα διάφορα πράγματα που με κρατούσαν όπως η οικογένεια αλλά κυρίως ο ίδιος μου ο εαυτός.
Γιάννης: Αυτή η ισορροπία ανάμεσα σε φόβους και ελπίδες και γενικότερα η αντιμετώπιση της κοινωνίας όταν βγαίνεις, έχει να κάνει πάρα πολύ με το τι έχεις κάνει,με το πώς εσύ το αντιλαμβάνεσαι, γιατί πολλές φορές το ίδιο πράγμα που έχουν κάνει δύο άνθρωποι το αντιλαμβάνονται αλλιώς. Ας πούμε ο ένας έχει τύψεις ο άλλος δεν έχει. Οπότε αντίθετα με τους περισσότερους, όλα ήταν σε πολύ μεγάλο βαθμό και ο φόβος και η ελπίδα.
Η ελπίδα όπως ξέρουμε ούτως ή άλλως τροφοδοτεί το φόβο.’Ετσι όταν ο εγκλεισμός είναι μεγάλος φορτώνεις την ελπίδα και μετά φτάνεις σε ένα σημείο που φοβάσαι την ίδα την ελπίδα γιατί το σκέφτεσαι κάθε βράδυ ζεις με αυτό,επιβιώνεις μέσα από αυτό.
Πώς ήταν ο πρώτος καιρός όταν αποφυλακιστήκατε;
Μάριος:Εγώ όταν βγήκα επειδή δεν είχα που να μείνω μου έδωσε η Επάνοδος κάτι κουπόνια για να μείνω σε ένα ξενοδοχείο.Ήμουν μέσα στη χρήση, προσπαθούσα να μείνω καθαρός. Ωστόσο ένιωθα ότι είχα κάποιους ανθρώπους δίπλα μου και γεννιόταν μια ελπίδα ότι όσο μένω σταθερός και το στηρίζω τότε με στηρίζει και αυτό. Παίρνεις δύναμη από αυτό.
Βασίλης: Το βγαίνω απο τη φυλακή είναι σχετικό γιατί βγαίνεις και με την άδεια. Tην πρώτη άδεια την πήρα μετά από πέντε χρόνια.Ήταν σαν να αποφυλακιζόμουν. Ό άλλος μπαίνει μέσα ένα χρόνο και νομίζει ότι έχει κάνει φυλακή. Με το που βγαίνεις σε άδεια νομίζεις ότι θα αποφυλακιστείς. Ζεις αυτή την αίσθηση δηλαδή σε κάθε δίμηνο. Αρχίζεις να επανέρχεσαι στις σχέσεις που είχες πριν. Να βλέπεις συγγνενείς και φίλους, να ξεχωρίζεις ποιός είναι ποιός σιγά σιγά, ποιός θα είναι δίπλα σου. Ήταν πολύ σημαντικές οι άδειες γιατί ήταν σαν να ξαναμπαίνω στην κοινωνία σιγά σιγά. Γιατί όταν έρχεται η αποφυλάκιση δεν είναι απο το τίποτα βγαίνεις και δεν έχεις τι να κάνεις. Ήταν μια επανένταξη με τα καλά και τα κακά της.
Το συναίσθημα όταν βγαίνεις είναι μια απελευθέρωση ότι τελείωσα με αυτό που είχα κάνει.
Σήμαινε ένα νεό ξεκίνημα και μετά, ότι εδώ μηδενίζει αυτό που έκανα και ξεκινάμε να δούμε τι κάνουμε μετά. Το αποφυλακιστήριο ήρθε για να ξεκινήσεις από την αρχή.Δεν μπορούσες να κάνεις κάτι δημιουργικό όσο είχες τη φυλακή.
Γιάννης: Με τις άδειες όντως σπάει ο πρώτος πάγος εκεί. Το σύστημα φρόντισε να μην ξέρω 5 χρόνια την ποινή μου και να ζώ με την ποινή των ισοβίων ως σύννεφο απο πάνω μου. Δεν ξέρεις τι να κάνεις να συνεχίσεις να έχεις τους φίλους σου ή όχι. Να συνεχίσω να κάνω όνειρα; Ή να τα κάνω ως ένα ψυχικό αυνανισμό μόνο και μόνο για να εκτονωθώ. Συγγνώμη για το θυμό. Έχω πολλά νεύρα πρώτα με τον εαυτό μου και μετά με αυτούς τους ανθρώπους γιατί έχουν μπλέξει το συναίσθημα με το νόμο.
Αποφυλακίζεσαι και συνεχίζεις να πληρώνεις. Ενώ υπάρχουν οι προυποθέσεις για να πάρεις άδεια ή για να βγείς, η κοινή γνώμη έχει τον πρώτο λόγο και δεν εφαρμόζεται ο νόμος πολλές φορές.
Ποιά είναι τα προβλήματα του σωφρονιστικού συστήματος;
Βασίλης: Το σύστημα είναι τιμωρητικό. Το δικονομικό και σωφρονιστικό σύστημα έχουν μόνο τιμωρητικό χαρακτήρα. Οι δικαστές να δικάζουν την ίδια υπόθεση με διαφορά έτη φωτός, αυτά μόνο στην Ελλάδα γίνονται. Αλλάξτε το νόμο δεν μπορεί να είναι ο κόσμος στο έλεος των δικαστών και των πολιτικών. Δεν γίνεται αυτό το πράγμα.
Μάριος: Το σύστημα είναι παραπληγικό, θέλει πελάτες. Έχουμε ένα σύστημα δικαιοσύνης που θέλει ανθρώπους που έχουν κάνει παραβατικές πράξεις, έχουν μπλέξει με ουσίες και δεν τους αφήνει να βγούν από αυτό. Θέλεις διαρκώς ένα δικηγόρο, ένα γιατρό που θα σου υπογράψει ότι είσαι χρήστης, ακόμη και τους δικαστές για να σε αθωώσουν. Το σύστημα θέλει διαρκώς να σε έχει εγκλωβισμένο σε ένα πάρε δώσε μαζί του. Δεν σε αφήνει να φύγεις.
Βασίλης: Δεν υπάρχει σωφρονιστικό κατάστημα. Δεν υπάρχει σωφρονισμός. Μπορεί να είναι αρκετά θέμα χρημάτων αλλά και θέμα βούλησης.
Νόμοι βγαίνουν κατά περιόδους που μπορούν να βοηθήσουν μέσα στις φυλακές αλλά δυστυχώς χρειάζονται πάρα πολλά κεφάλαια, κεφάλαια όμως που δεν θα δοθούν για αυτό το κομμάτι του πληθυσμού.
Από τη στιγμή που το ίδιο το κράτος δεν προνοεί για το υπόλοιπο κομμάτι του λαού που δεν έχει κάνει κάτι θα ήταν παράλογο για την κοινή γνώμη να διατεθούν κεφάλαια που χρειάζονται ώστε η φυλάκιση να έχει και σωφρονιστικό χαρακτήρα. Αν και εφόσον το επιθυμεί ο κρατούμενος να μπορεί να σωφρονιστεί. Δηλαδή και να γίνει κάτι τέτοιο μέσα από κάποιες σπασμωδικές κινήσεις που γίνονται και πετυχαίνουν να μπουν κάποια προγράμματα μέσα στη φυλακή ξώφαλτσα το άτομο απο μόνο του πρέπει να δραστηριοποιηθεί, να ενεργοποιηθεί να πάρει μέρος σε αυτά τα προγράμματα, για να έχουν κάποια άτομα αποτέλεσμα μέσα απο τη φυλακή. Είναι πάρα πολύ δύσκολο.
Υπάρχουν πάρα πολλοί νόμοι που είναι σωστοί αλλά δεν έχουν εφαρμοστεί ποτέ. Είναι δύσκολο να εφαρμοστούν γιατί τι θα πει η κοινή γνώμη; Πάντως δεν γίνεται σωφρονισμός μέσα, γίνονται υπερβάσεις που δεν είναι πάρα πολλές για να μην ιδρυματοποιηθεί ο κρατούμενος γιατί αυτό είναι το μόνο εύκολο.
Κάνουν τα στραβά μάτια μέσα στη φυλακή και όσον αφορά τις ουσίες. Δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν μεροκάματα που έχουν ευεργετηθεί για ελάχιστο αριθμό κρατουμένων. Όταν είχα μπει φυλακή θυμάμαι ότι έπρεπε να βρω χρήματα για να πάρω μεροκάματα. Αν έβρισκα χρήματα θα μπορούσα να πάρω και το χαρτί του τοξικομανή που θα με βοηθούσε στο δικαστήριο.
Αυτός που έχει λεφτά θα βγάλει τη φυλακή κάπως καλύτερα απο τον άλλον.
Μάριος: Τη δεύτερη φορά που με συνέλαβαν με οδήγησαν στο κρατητήριο της Ομόνοιας. Μας είπαν ότι δεν έχουν φαγητό και ότι έπρεπε να παραγγείλουμε. Το κελί ήταν πάρα πολύ μικρό και ήμαστε 38 άτομα. Για να κοιμηθεί ο ένας έπρεπε να ξυπνήσει ο άλλος.
Βασίλης: Ας μην ξεχνάμε το κέλι 11 τετραγωνικά για τέσσερα άτομα.
Μάριος: Το σύστημα δεν διαφημίζει τίποτα. Εσύ είπες ότι δεν ήξερες τίποτα για την Επάνοδο. Δεν υποστηρίζεται με κανένα τρόπο. Ούτε καν χρηματοδοτείται. Έμαθα για το ΚΑΤΚΕθ (Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελαιώνα Θηβών) από ένα κρατούμενο. Δεν ήθελε να με πάει ο αρχιφύλακας. Επέμεινα και πήγα. Δεν πήγα για να κόψω πήγα να βγάλω τη φυλακή με λιγότερα μεροκάματα. Όμως όταν κάποιοι άνθρωποι ξέρουν καλά τη δουλειά τους και φτιάχνουν ένα πλαίσιο τότε αξίζει να προσπαθήσεις.
Είναι θέμα συμφερόντων, αδιαφορίας;
Μάριος: Θέμα συμφερόντων. Τους βολεύεις να είσαι πελάτης. Να κυκλοφορεί μαύρο χρήμα στην πιάτσα. Όσοι λιγότεροι πελάτες, τόσο λιγότερο το μαύρο χρήμα.
Όταν γνωρίζετε κάποιον του λέτε για την προηγούμενη ζωή σας στη φυλακή;
Βασίλης: Αρκετός κόσμος που συναναστρέφομαι δεν ξέρει για την προηγούμενη μου ζωή. Αν ήταν θέμα δικό μου δεν θα είχα πρόβλημα. Αλλά επειδή νοιάζομαι και τους δικούς μου ανθρώπους δεν το διαλαλώ. Θα ήθελα να τα πω αυτά τα πράγματα αλλά δυστυχώς θα πειράξει ανθρώπους δικούς μου και δεν το θέλω. Το λέω εκεί που πιστεύω ότι δεν θα τους βλάψει.
Μάριος: Το λέω πάντα.Και τι έκανα και τι κάνω τώρα. Νομίζω επειδή ακριβώς κάνω αυτό τώρα δεν φοβάμαι να το πω. Και όποιος θέλει να με κρίνει για την εικόνα μου δεν μου κάνει. Θα φύγω πρώτος έτσι και αλλιώς.
Γιάννης: Εγώ το λέω γιατί δεν θέλω να χτίζω παλάτια στην άμμο. Στην Ελλάδα υπάρχει η τάση να ταυτίζουμε τον άνθρωπο με τη στιγμή και με μια συγκεκριμένη πράξη που είναι αδιανόητο. Αισθάνομαι μια ανασφάλεια όταν το λέω αλλά για τον ίδιο λόγο προτιμώ να το πω για να ξέρω τι μου γίνεται. Πρέπει να ξέρουμε πως βαίνει μια σχέση φιλική,επαγγελατική,προσωπική. Δεν μπορώ να ζω με το φόβο. Π.χ εκείνη τη μέρα με κοίταξε στραβά, και να νομίζω ότι μάλλον έμαθε κάτι για το παρελθόν μου.
Πώς μάθατε για την Επάνοδο;
Βασίλης: Είχα την τύχη κάποιος δικός μου άνθρωπος να μου πει. Ήρθα εδώ βρήκα γνωστούς, από τη φυλακή, από την προηγούμενη μου ζωή. Η αλήθεια είναι ότι είχα έρθει πρώτη φορά λίγο πριν την αποφυλάκιση μου. Αλλά είχα έρθει με πολύ θυμό και θεώρησα ότι με κοροϊδεύουν. Είχα διαφορετική ιδέα μάλλον, νόμιζα ότι θα έβρισκα κάποια βοήθεια πιο ουσιαστική.
Ήμουν αποφυλακισμένος και δεν είχα κανέναν να με βοηθήσει. Ήμουν μόνος μου και αυτά που σου πρόσφερε η Επάνοδος ήταν συγκεκριμένα. Ήταν και τα κατάλοιπα της φυλακής οπότε η πρώτη επαφή δεν ήταν επιτυχής. Σε δεύτερο χρόνο μετά από κάποια χρόνια επανήλθα γιατί ήθελα να είμαι κοντά σε άτομα που αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα επανένταξης με εμένα οπότε η Επάνοδος τη δεύτερη φορά ταίριαξε απόλυτα.
Μάριος: Εγώ είχα έρθει πιο παλιά ,με είχε φέρει η μάνα μου. Ξαναήρθα σαν επιθυμία της μάνας μου όταν πέθανε. Με έστειλε η κοινωνική λειτουργός απο τη Θήβα. Εγώ στο μυαλό μου την είχα αλλιώς την ΕΠΑΝΟΔΟ. Είχα στο μυαλό μου ότι ως οργανωμένο πλαίσιο φροντίζει να βρει στον κρατούμενο μια δουλειά. Ένα τέτοιο πλαίσιο έπρεπε να υπάρχει στην Ελλάδα. Με βοήθησαν να κάνω κάποια βιογραφικά. Μου παρείχαν συμβουλευτική ,κάποιες επιταγές για τρόφιμα. Εγώ ήθελα περισσότερο τη δικιά μου δουλειά. Μπορεί να μου βρει κάποιος; Μπορεί να υπάρχει ένα πλαίσιο που θα σπάσει την εικόνα του κρατούμενου; Βάσει νόμου δεν υπάρχει.
Τι άλλαξε μετά τη φυλακή;
Μάριος: Τα πάντα και τίποτα θα σου πω εγώ. Σαν σκεπτικό έχω το ίδιο. Και για την κοινωνία και για όλα. Για το πόσο δύσκολα είναι τα πράγματα. Και δεν είναι μόνο για μένα ισχύει και για τους άλλους που δεν έχουν κάνει φυλακή. Σαν διάθεση επειδή ακριβώς πέρασα απο το κέντρο απεξάρτησης στη Θήβα ένιωσα ότι υπάρχει κάποιος που με στηρίζει. Κάποιος άνθρωπος που είναι μέσα στα πράγματα με νόμους και κανόνες με υποστηρίζει. Σαν πλαίσιο μπορεί να μην υποστηρίζεται από το κράτος, να μην χρηματοδοτείται αλλά είδα ότι υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που ενδιαφέρθηκαν να με βοηθήσουν.
Υπάρχουν πολλά μέτρα και σταθμά στο να μείνει κάποιος καθαρός και αν σπάσει κάποιο όριο βλέπεις ότι υπάρχουν κάποιοι που νοιάζονται για σένα και θα τους κρεμάσεις. Ακόμη και αυτό το όριο που τάσσεις δεν είναι πλέον για σένα είναι για τους άλλους. Δεν είναι ό,τι καλύτερο αλλά μπορεί να σε κρατήσει. Δεν θέλουμε πολλά. Ένα δείγμα συναισθήματος να πάρουμε νομίζω ότι δίνει πολλή δύναμη στον καθένα μας.
Βασίλης: Πριν μπω στη φυλακή,περνούσα μπροστά απο τις φυλακές και «φοβόμουν» να γυρίσω να κοιτάξω. Άνηκα και εγώ στη μάζα του κόσμου που κοιτά φοβικά και δεν θέλει να ασχοληθεί. Μπαίνοντας μέσα ευτυχώς ή δυστυχώς είδα αυτό που λένε ανθρώπους της διπλανής πόρτας. Ανθρώπους καθημερινούς με κοινά προβλήματα. Είδα πολύ πόνο, πολλή αδικία. Η φυλακή όπως το λένε οι κρατούμενοι είναι μια κοινωνία μικρή με τη διαφορά ότι όταν είσαι έξω μπορείς να πάρεις τους δρόμους. Στη φυλακή ό,τι πρόβλημα αντιμετωπίζεις πρέπει να το λύσεις εκεί γιατί είσαι σε ένα περιορισμένο χώρο. Δεν έχεις εναλλακτικές λύσεις. Δεν μπορείς να πεις παίρνω το καπελάκι μου και φεύγω.
Ένιωσα συναισθήματα που δεν τα είχα νιώσει πριν. Σε αντίθεση με κάποιους άλλους έγινα πιο άνθρωπος μέσα στη φυλακή. Για μένα ήταν εμπειρία ζωής.
Σκέφτομαι αυτά που έχω ζήσει στη φυλακή και τρομάζω. Χαίρομαι που βγήκα απο τη φυλακή και δεν χρειάζεται να γυρίσω να κοιτάξω ποιός είναι απο πίσω μου. Απέκτησα μια έλλειψη κινδύνου και για αυτό νιώθω περήφανος. Μπήκα σε αυτόν τον κόσμο, βγήκα. Έχω αποφυλακιστεί εδώ και 8 χρόνια αλλά δυστυχώς νιώθω ότι δεν έχω πάρα πολλές λύσεις. Δεν θέλω να πω το επίθετο μου γιατι φοβάμαι ότι αύριο θα με διώξουν απο τη δουλειά μου.
Μπήκα σε αυτόν τον κόσμο, βγήκα. Είμαι ο Βασίλης πήρα το μάθημα μου πήρα ένα μάθημα ζωής, και δεν το βάζω κάτω.
Ο χρόνος μας ήταν περιορισμένος. Έπρεπε να κλείσω το μαγνωτόφωνο για να ξεκινήσουν την πρόβα. Ο Μάριος έπρεπε να φύγει στις 8, είχε σχολείο. Ήθελα να ρωτήσω και άλλα πράγματα. Είχαν πολλά ακόμη να μου πούν.
Κάθισα λίγο να ακούσω την πρόβα τους. Και ύστερα έφυγα αθόρυβα. Τραγουδούσαν το Σταυρό του Νότου όταν έκλεισα την πόρτα.
Έφυγα ακούγοντας μελωδίες αλλά μέσα μου υπήρχε θλίψη. Είδα οργισμένα μάτια, θυμωμένα πρώτα με τον εαυτό τους και τις λάθος επιλογές και μετά με το νόμο και την κοινωνία. Είδα ανθρώπους που θέλουν να μιλήσουν, να φωνάξουν, που θέλουν να τους ακούσεις χωρίς να τους κατακρίνεις γιατί πλήρωσαν το τίμημα των πράξεων τους ή γιατί ακόμη το πληρώνουν.
Είδα φόβο και ελπίδα. Φόβο για το αύριο, για το αν θα έχουν δουλειά, για το αν θα μαθευτεί το παρελθόν τους. Ελπίδα γιατί προσπαθούν και δεν τα παρατάνε. Γιατί μπήκαν στην ΕΠΑΝΟΔΟ, γιατί έχουν ο ένας τον άλλον, έχουν τη μουσική που τους λυτρώνει.
Ο Βασίλης με ρώτησε στην αρχή τι γνώμη είχα για εκείνους . Μετά από μια ώρα μαζί τους κατάλαβα ότι το βαθύτερο πρόβλημα τους δεν ήταν ούτε το σύστημα ούτε οι δικαστές αλλά η κοινή γνώμη. Εγώ που τους ρωτάω, εσύ που διαβάζεις αυτή τη συνέντευξη.
Αυτοί οι άνθρωποι κουβαλούν ένα στίγμα που εμείς τους δίνουμε εκούσια ή ακούσια. Όταν πέσει η μπάρα για τελευταία φορά πίσω τους βγαίνουν απο τον κόσμο της φυλακής και ξαναμπαίνουν στην δική μας κοινωνία. Για να μπουν πρέπει να τους αφήσουμε και να μην βάζουμε νέα κάγκελα.
Ο εγκληματίας θα παραμείνει εγκληματίας όσο εμείς του βάζουμε την ταμπέλα,όσο εμείς τον δείχνουμε με το δάχτυλο. Εξάλλου φυλακισμένοι δεν είναι μόνο εκείνοι που έχουν τις αστυνομικές χειροπέδες αλλά και τις κοινωνικές. Της προκατάληψης και της περιθωριοποίησης. Μόνο αν καταφέρουμε να τις σπάσουμε θα επιτευχθεί ουσιαστικά η επάνοδος στην κοινωνία και τη ζωή αυτών των ανθρώπων. Στο χέρι μας είναι η κοινωνική τους ελευθερία.
«Όλοι οι κρατούμενοι πρέπει να επωφελούνται από τις ρυθμίσεις που θεσπίστηκαν για να υποστηρίξουν την επάνοδό τους στην ελεύθερη κοινωνία μετά την απόλυση»