Σίγκμουντ Φρόυντ. Γεννημένος το 1856 και παραμένει τόσο διαχρονικός όσο και οι θεωρίες του.
Θα μπορούσε κανείς να τον χαρακτηρίσει φαινόμενο, δάσκαλο ή «μάγο» της ψυχολογίας. Όποιον όρο και αν του προσδώσει κανείς ίσως να είναι φτωχός και μικρός. Το όνομά του αρκεί. Σίγκμουντ Φρόυντ.
Λίγο ή πολύ, η πλειονότητα των ανθρώπων τον γνωρίζει και τον αναγνωρίζει. Άλλοι τον διδάχθηκαν, άλλοι τον μελέτησαν και άλλοι τον ακολούθησαν. Το όνομά του και όσα χάρισε στην ιστορία της ψυχολογίας δεν έσβησαν ποτέ και εξακολουθούν να υπάρχουν εν έτει 2017. Οι θεωρίες του έγιναν διαχρονικές, βοήθησαν τους επόμενους μελετητές να συνεχίσουν το έργο του, να εμβαθύνουν περισσότερο στον τομέα της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης και να τα μεταφέρουν στις επόμενες γενιές. Οι θεωρίες του αυτές διδάσκονται ακόμα και σε μαθήματα κοινωνιολογίας στο σχολείο, με σκοπό οι μαθητές να καταλάβουν τις εσωτερικές τους λειτουργίες αλλά και την εξέλιξη τους μέσα στην κοινωνία.
“Ο ψυχαναλυτής θα πρέπει να είναι εντελώς ανέκφραστος προς τον ασθενή και -όπως ένας καθρέφτης- δεν θα πρέπει να δείχνει τίποτε άλλο πέρα από αυτό που του δείχνουν.”
Ο Σίγκμουντ Φρόυντ, γεννημένος ως Σίγκισμουντ Σλόμο Φρόυντ, ήρθε στη ζωή στις 6 Μαΐου 1856 στη σημερινή πόλη της Τσεχίας Πρίμπορ που αποτελούσε την εποχή εκείνη τμήμα της Αυστρίας και ήταν εβραϊκής καταγωγής. Έφυγε από τη ζωή στις 23 Σεπτεμβρίου 1939.
Αν αναρωτηθεί κανείς πώς μπορούμε να τον προσδιορίσουμε, ο Σίγκμουντ Φρόυντ δεν ήταν ένας μονοδιάστατος άνθρωπος με μία και μόνο ασχολία. Ήταν γιατρός, ψυχίατρος, φυσιολόγος και θεμελιωτής της ψυχαναλυτικής σχολής στον τομέα της ψυχολογίας.
Οι επιστημονικές θεωρίες που ανέπτυξε και οι τεχνικές θεραπείες που εφάρμοσε ήταν ιδιαίτερα πρωτοπόρες και σύγχρονες για εκείνη την εποχή και συνεπώς γίνονταν συχνά αντικείμενα αμφισβήτησης και αρνητικής κριτικής.
Ασχολήθηκε με το ασυνείδητο, την απώθηση και την παιδική σεξουαλικότητα. Η επιρροή του όμως δεν ασκήθηκε μόνο στον τομέα της ψυχολογίας αλλά επηρέασε και άλλες επιστήμες όπως η κοινωνιολογία, η ανθρωπολογία αλλά και την τέχνη.
1930, Βιέννη, Αυστρία: Ο Σίγκμουντ Φρόυντ στο γραφείο του στο σπίτι του στη Βιέννη διαβάζοντας ένα χειρόγραφο.
ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ, ΤΟ ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟ
Την περίοδο εκείνη του 19ου αιώνα κυριαρχούσε η άποψη πως ο άνθρωπος μπορούσε να ελέγχει τη κοινωνική σχέση του με τους άλλους με βάση τη λογική και να αντιλαμβάνεται τα πράγματα και τα γεγονότα γύρω του με αυτήν. Ο Φρόυντ ανέλυσε το γεγονός ότι ορισμένες πράξεις των ανθρώπων δεν είναι αποτέλεσμα λογικών σκέψεων καθώς υπάρχει και το ασυνείδητο που λειτουργεί έμμεσα και επηρεάζει την κρίση και την σκέψη τους.
Συνεπώς το ασυνείδητο περιλαμβάνει στοιχεία που δεν μπορούν να αναλυθούν με τη λογική, στοιχεία και πράξεις που δεν έχουν αποδοθεί με την επίγνωση του ατόμου.
Ο Φρόυντ απέδωσε δυο επιπλέον έννοιες, το υποσυνείδητο και το συνειδητό.
Το υποσυνείδητο περιλαμβάνει γεγονότα, σκέψεις, ιδέες, αναμνήσεις που ναι μεν παράχθηκαν χωρίς την άμεση επίγνωση του ατόμου αλλά είναι πιο κοντά στο λογικό και συνεπώς στο συνειδητό.
Τέλος, το συνειδητό περιλαμβάνει στοιχεία και πράξεις μιας δεδομένης χρονικής στιγμής που το άτομο αντιλαμβάνεται με συνείδηση και λογική.
“Η συνείδηση μοιάζει με συντριβάνι που παιχνιδίζει στον ήλιο και ξαναβυθίζεται στη μεγάλη υπόγεια δεξαμενή του υποσυνείδητου από όπου πηγάζει.”
ΤΟ ΕΚΕΙΝΟ, ΤΟ ΕΓΩ ΚΑΙ ΤΟ ΥΠΕΡΕΓΩ
Αφού ολοκλήρωσε τη θεωρία του για το ασυνείδητο, ο Φρόυντ συνέχισε με την αποτύπωση μιας δομικής ανάλυσης της προσωπικότητας που την διαχώρισε σε τρία επίπεδα, στο εκείνο (ID), το εγώ (EGO) και το υπερεγώ (SUPEREGO).
- Το εκείνο (ID) αντιπροσωπεύει τις βιολογικές ανάγκες και τα ένστικτα του ατόμου και είναι έμφυτο.
- Το εγώ (EGO) δεν είναι έμφυτο αλλά αντιπροσωπεύει το λογικό μέρος, το οποίο καθώς το άτομο αναπτύσσεται, αναπτύσσεται και εκείνο.
- Τέλος, το υπερεγώ (SUPEREGO) αφορά τις ηθικές και κοινωνικές αξίες του ατόμου, τους ηθικούς φραγμούς, την ηθική συνείδηση και συνεπώς το αίσθημα ντροπής-ενοχής σε περιπτώσεις μη ηθικών πράξεων.
* Να σημειωθεί πως η υγιής δομή της προσωπικότητας επιτυγχάνεται όταν υπάρχει ισορροπία μεταξύ του ΙD και του EGO από την μία και του SUPEREGO από την άλλη.
ΤΑ 5 ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ
Στη συνέχεια των μελετών του ο Σίγκμουντ Φρόυντ υποστήριξε ότι ο άνθρωπος από τη στιγμή της γέννησης του περνάει από κάποια στάδια ανάπτυξης με στόχο να ικανοποιήσει τόσο τις βιολογικές όσο και τις σεξουαλικές του ανάγκες (αρχή της ηδονής = όταν η συμπεριφορά του ανθρώπου διέπεται από την υποσυνείδητη προσπάθειά του να ικανοποιήσει την σεξουαλική του ορμή – libido). Τα στάδια αυτά είναι τα εξής:
- Στοματικό στάδιο
Πρώτο στάδιο είναι το στοματικό στάδιο το οποίο συμβαίνει έως το 1ο έτος της ηλικίας ενός παιδιού. Το στάδιο αυτό αναφέρεται στο θηλασμό και συνεπώς στην ικανοποίηση της ανάγκης του παιδιού για τροφή.
- Πρωκτικό στάδιο
Δεύτερο στάδιο της εξέλιξης του ανθρώπου είναι το πρωκτικό στάδιο το οποίο διαδραματίζεται σε ηλικία από 2 έως 3 χρονών. Σε αυτό το στάδιο το παιδί μαθαίνει να διαχειρίζεται και να ελέγχει τα περιττώματά του. Στόχος αυτού του σταδίου είναι το παιδί να γίνει αυτόνομο και ανεξάρτητο σε αυτόν τον τομέα.
- Φαλλικό στάδιο
Σε αυτό το τρίτο στάδιο το παιδί (3-7 ετών) αρχίζει να αντιλαμβάνεται τη διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα και τα διαφορετικά γεννητικά όργανα. Σε αυτό το στάδιο εμφανίζονται και τα 2 συμπλέγματα καθώς το αγόρι προσκολλάται στην μητέρα και το κορίτσι στον πατέρα. Τα δύο αυτά συμπλέγματα είναι το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα, στην περίπτωση του αγοριού και το σύμπλεγμα της Ηλέκτρας, στην περίπτωση του κοριτσιού.
- Στάδιο της λανθάνουσας σεξουαλικότητας
Το στάδιο αυτό συμβαίνει κατά την ηλικία των 7 έως 11 ετών. Το παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον χώρο και το περιβάλλον γύρω του και αρχίζει τις διαδικασίες κοινωνικοποίησης.
- Γενετικό στάδιο
Το στάδιο αυτό αφορά την εφηβική ηλικία. Ο έφηβος πλέον αρχίζει να συναναστρέφεται με τα άτομα του αντίθετου φύλου και να κοινωνικοποιείται.
*Αν κάποιο από τα προηγούμενα στάδιο δεν έχει επιτευχθεί σωστά, αυτός είναι ένας πιθανός λόγος για μια δύσκολη εφηβεία.
ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ
Το άτομο αναπτύσσει μηχανισμούς άμυνας για να μπορέσει να ανταπεξέλθει σε περιπτώσεις δύσκολων και απειλητικών καταστάσεων. Οι μηχανισμοί αυτοί είναι οι εξής:
- Απώθηση
Ο μηχανισμός αυτός επιτρέπει στο άτομο να απωθεί και να απομακρύνει επιλεκτικά από τη συνείδησή του αρνητικές και δυσάρεστες σκέψεις.
- Εκλογίκευση
Το άτομο εφευρίσκει και χρησιμοποιεί διάφορες δικαιολογίες για να ερμηνεύσει, να αποδείξει και να καταστήσει σωστές κάποιες λανθασμένες ή μη αποδεκτές πράξεις και συμπεριφορές του, προστατεύοντας με αυτόν τον τρόπο την αυτοεκτίμησή του.
- Εξιδανίκευση
Ο μηχανισμός αυτός δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να μετατρέψει μια αρνητικά φορτισμένη κατάσταση ή πράξη (βία, θυμός) σε κάτι δημιουργικό, ευχάριστο και κυρίως κοινωνικά αποδεκτό.
- Παλινδρόμηση
Ο μηχανισμός αυτός εμφανίζεται όταν το άτομο δε λειτουργεί με τον τρόπο που αρμόζει η ηλικία του αλλά συμπεριφέρεται με τρόπο μικρότερης ηλικίας. Αυτό συνήθως έχει σκοπό την αποφυγή προβλημάτων και υποχρεώσεων ή την απόκτηση συμπάθειας από τρίτους.
- Άρνηση
Σε αυτήν την περίπτωση το άτομο αρνείται να αποδεχθεί την πραγματικότητα παρόλο που την γνωρίζει και την κατανοεί. Ο μηχανισμός αυτός λειτουργεί στην περίπτωση που ένα γεγονός προκαλεί στο άτομο αρνητικά και γενικότερα δυσάρεστα συναισθήματα.
- Προβολή
Το άτομο στην περίπτωση αυτή προσπαθεί να προστατεύσει το «εγώ» του (ego) κατηγορώντας ή αποδίδοντας στους άλλους μη αποδεκτές προσωπικές του επιθυμίες ή ορμές.
- Μετάθεση
Ο μηχανισμός αυτός βοηθά το άτομο να μετατοπίσει έντονες ενστικτώδεις ανάγκες του όπως η επιθετικότητα ή οι σεξουαλικές επιθυμίες, σε άλλα άτομα ή πράξεις που να είναι πιο ευνοϊκές και διαθέσιμες.
- Ταύτιση
Στόχος αυτού του μηχανισμού είναι η ενίσχυση του αισθήματος της προσωπικής αξίας του ατόμου. Έτσι, το άτομο αποδίδει στον εαυτό του χαρακτηριστικά που διαθέτουν άλλα άτομα ή ιδεολογίες που σέβεται και θαυμάζει.
- Υπεραναπλήρωση
Η υπεραναπλήρωση αναφέρεται στην αντιδραστική συμπεριφορά του ατόμου που μετατρέπει ένα συναίσθημά του ή μια συμπεριφορά στο άκρως αντίθετο προκειμένου να μη διαταραχθούν οι ισορροπίες του.
- Ματαίωση
Όταν το άτομο ακυρώνει μια πράξη ή μια επιθυμία του μετατρέποντας τες στο άκρως αντίθετο. Αυτό συμβαίνει όταν για παράδειγμα κάποιος παίρνει πίσω τον λόγο του.
ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΑΓΧΟΥΣ
Ανάμεσα στις διαχρονικές του θεωρίες και μελέτες, ο Σίγκμουντ Φρόυντ μελέτησε και για τη φύση του άγχους που τείνει να προκαλεί πολλές διαταραχές τόσο σωματικές όσο και ψυχολογικές. Διέκρινε τρία είδη άγχους:
- το πραγματικό
- το νευρωτικό που προκύπτει όταν δεν εναρμονίζονται με επιτυχία το «εκείνο» και το «εγώ»
- το ηθικό άγχος που προκύπτει ως «απειλή» από το «υπερεγώ»
Το «ασυνείδητο, υποσυνείδητο και συνειδητό», το «εκείνο, εγώ, υπερεγώ», τα «5 στάδια εξέλιξης του ατόμου», οι «μηχανισμοί άμυνας» και η «φύση του άγχους», είναι μόνο κάποιες από τις θεωρίες που ανέπτυξε ο Φρόυντ και κάποια από τα αντικείμενα που μελέτησε.
Παραπάνω αποδόθηκαν οι γνωστότερες και πιο διαχρονικές θεωρίες του, πάνω στις οποίες βασίστηκαν μετέπειτα πολλοί επιστήμονες και ερευνητές για την συνέχιση του έργου του αλλά και για την επίλυση ακόμα και σημερινών καθημερινών κοινωνικών προβλημάτων.
Η ζωή και το έργο του Σίγκμουντ Φρόυντ αποτελούν από μόνα τους μια ιστορία, μια ιστορία που είναι χρήσιμη να γνωρίζει κανείς και ας μην είναι κοινωνιολόγος, ψυχαναλυτής ή ψυχίατρος.
Μια ιστορία που από ότι φαίνεται δε θα σβήσει ποτέ.