Μεγάλη μέρα η σημερινή φιλοσοφημένα αδέρφια και αυτό γιατί πριν από ακριβώς 229 χρόνια (και πιο συγκεκριμένα στις 22 Φεβρουαρίου 1788) ήρθε στη ζωή -ίσως για εσάς και σίγουρα για εμένα- ο Πατέρας και Εμπνευστής της σύγχρονης γερμανικής φιλοσοφίας.
Ο Άρθουρ Σοπενχάουερ!
Είναι αλήθεια πως η Ελλάδα είναι η μητέρα της φιλοσοφίας και πως ακόμη και σήμερα είμαστε το NBA της ανθρωπότητας στο κομμάτι αυτό. Όπως επίσης είναι εξίσου αλήθεια πως οι Γερμανοί και οι Γάλλοι κατάφεραν με πολύ σκληρή δουλειά και θέληση να βρεθούν αν όχι στο βάθρο ολόκληρου του κόσμου, τότε σίγουρα στον αντίστοιχο της Ευρώπης.
Νίτσε, Μάρξ, Χάιντεγκερ, Αντόρνο, Λούξεμπουργκ, Χέκελ, Ένγκελς, Φρόιντ είναι μερικοί μόνο από τους πιο γνωστούς Γερμανούς φιλόσοφους, που διαβάσαμε και αποδεχτήκαμε θεωρίες τους, στοχασμούς και αποφθέγματα.
Το κοινό βέβαια που έχουν όλοι αυτοί, είναι πως έζησαν και έδρασαν ακριβώς μετά τον θάνατο του Σοπενχάουερ. Ενός Σοπενχάουερ που ήταν από τους πιο πρωτότυπους, αντιδραστικούς, αντισυμβατικούς, ειλικρινείς και ρεαλιστές φιλοσόφους του πλανήτη.
Η φιλοσοφία του
Πεσιμιστής και άθεος όσο κανείς άλλος, ο Πρώσος Αρθούρος καταπιάστηκε από την φιλοσοφία των Χέγκελ και Εμμάνουελ Κάντ γνωστή και ως ”Zeitgeist” (ετυμ.: Zeit: χρόνος, Geist: Πνεύμα) την οποία επεξεργάστηκε, εκφύλισε και τερμάτισε με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Μάλιστα όπως είχε δηλώσει χαρακτηριστικά:
” Χέγκελ= χαρτί, χρόνος και σκέψη για πέταμα”
Άσκησε κριτική πάνω στην έννοια του Zeitgeist (Τσάιγκαϊστ) την ιδέα δηλαδή ότι η κοινωνία διέπετο από μια συλλογική συνείδηση η οποία κατέτεινε προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση, δίνοντας την κατευθυντήριο γραμμή στα μέλη της και με άπειρα παραδείγματα -πολλές φορές σαρκαστικά– επιχειρηματολόγησε.
Ο Σοπενχάουερ κατά κύριο λόγο ασχολήθηκε με την βούληση (όπως και το ”παπαδοπαίδι” του, ο Νίτσε). Το σημαντικότερο έργο του, ήταν ”ο Κόσμος ως βούληση και ως παράσταση” με κεντρική ιδέα, πως οι συναισθηματικές, σωματικές και σεξουαλικές επιθυμίες δεν μπορούν ποτέ να εκπληρωθούν ολοκληρωτικά.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο Σοπενxάουερ να κλίνει προς ένα τρόπο ζωής, που απέρριπτε τις ανθρώπινες επιθυμίες, παρόμοιο με αυτόν που διδάσκουν ο Βουδισμός και οι Βέδες.
Ιδεολογικά πίστευε πως υπάρχει σαφώς φυλετική πνευματική ανωτερότητα στις λευκές φυλές, κυρίως λόγω της ευαισθησίας τους και της δημιουργικότητας τους, όμως ήταν πλήρως αντίθετος με την διαφορετική μεταχείριση, όντας φανατικός εχθρός της δουλείας και υποστηρικτής κινήματος για την κατάργηση της.
Έκραξε ουκ ο λίγες φορές την ηλιθιότητα της ανθρωπότητας, τον χριστιανισμό και την γυναίκα (σε επίπεδο που μπορείς εύκολα να τον χαρακτηρίσεις μισογύνη) την οποία όμως για να πούμε και του στραβού το δίκαιο άλλες τόσες την εκθείασε. Άλλωστε ήταν γνωστό σε όλο το κοντινό -και όχι μόνο- περιβάλλον, η αδυναμία του σε αυτές.
Στοχασμοί
Θα πρωτοτυπήσω και δεν θα βάλω τα 10 καλύτερα αποφθέγματα.
Θα σας παραθέσω 10 από τους καλύτερους στοχασμούς του Σοπενχάουερ, σε ένα από τα δύο τελευταία έργα του ”Η τέχνη του να είσαι προσβλητικός” (το άλλο είναι ”Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο”). Και τα δυο κυκλοφόρησαν μετά τον θάνατο του καθώς (πολύ σωστά) είχε εκτιμήσει πως η ανθρωπότητα δεν ήταν ακόμη έτοιμη να αφουγκραστεί αυτές τις απόψεις.
1) Ο άνθρωπος – μια κούκλα:
”Μιλάω μερικές φορές με ανθρώπους όπως μιλούν τα παιδιά με τις κούκλες τους. Ξέρουν βέβαια ότι η κούκλα δεν καταλαβαίνει, απολαμβάνουν ωστόσο μέσα από μια συνειδητή αυταπάτη τη χαρά της επικοινωνίας.”
2) Ο βασανισμός των ζώων:
”Το πουλί μέσα στο κλουβί δεν κελαηδάει από χαρά αλλά από οργή.”
3) Βιβλιοφάγοι:
”Αυτοί που περνούν τη ζωή τους διαβάζοντας κι έχουν αντλήσει τη σοφία τους από τα βιβλία, μοιάζουν με εκείνους που έχουν αποκτήσει εμπεριστατωμένες γνώσεις για μια χώρα ακούγοντας ταξιδιωτικές περιγραφές.”
4) Ο γάμος:
”Στο μονογαμικό μας κόσμο, παντρεύομαι σημαίνει πως αποδέχομαι να ζω με τα μισά δικαιώματα και τις διπλάσιες υποχρεώσεις.”
5) Το γερμανικό έθνος και η ντροπή του ανήκειν σ΄αυτό:
”Επειδή μπορεί να πεθάνω και να μην προλάβω, θα ήθελα εδώ να δηλώσω ότι περιφρονώ το γερμανικό έθνος λόγω της απίστευτης βλακείας του και ντρέπομαι που ανήκω σε αυτό.”
6) Η γυναίκα – το ασθενές φύλο:
”Οι γυναίκες είναι sexus sequior, το από κάθε άποψη μειονεκτικό δεύτερο φύλο, του οποίου η αδυναμία πρέπει να προστατεύεται, ενώ η επίδειξη υπερβάλλοντος σεβασμού προς τις γυναίκες είναι γελοία και μας ρίχνει στα μάτια τους.”
7) Το διάβασμα:
”Διάβασμα σημαίνει ότι, αντί να σκέφτεσαι με το δικό σου κεφάλι, σκέφτεσαι με το κεφάλι κάποιου άλλου.”
8) Η ευρυμάθεια:
”Έχω την εντύπωση πως η ευρυμάθεια μπορεί να συγκριθεί με μια βαριά πανοπλία, η οποία κάνει τον δυνατό κυριολεκτικά ανίκητο, ενώ αντίθετα για τον αδύναμο είναι ένα βάρος, κάτω από το οποίο συνθλίβεται.”
9) Η κατάργηση της εσχάτης των ποινών:
”Σε αυτούς που προωθούν την κατάργηση της απαντάμε: Εξαλείψτε πρώτα το φόνο από τον κόσμο και μετά θα μπορούσαμε να συζητήσουμε την κατάργηση της θανατικής ποινής.”
10) Πίστη και γνώση:
”H γνώση είναι φτιαγμένη από ανθεκτικότερο υλικό από ότι η πίστη, για αυτό και όταν οι δυο τους συγκρούονται, διαλύεται πάντα η δεύτερη.”
Επίλογος
Αν η φιλοσοφία ήταν ποδόσφαιρο τότε ο Άρθουρ Σοπενχάουερ σίγουρα θα ήταν ένας από τους πιο θεαματικούς ποδοσφαιριστές που έβγαλε η ανθρωπότητα. Κατά την ταπεινή μου γνώμη μάλιστα αποτέλεσε βαρόμετρο στην γερμανική φιλοσοφία σε τέτοιο βαθμό που η πορεία της θα έπρεπε να διαχωρίζεται σε προ Σοπενχάουερ (π.Σ) και μετά Σοπενχάουερ (μ.Σ).
Πραγματικά δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τους μεγάλους δικούς μας Έλληνες φιλόσοφους και ειλικρινά πιστεύω πως αν ένας άνθρωπος ασχολείται ερασιτεχνικά και στοιχειωδώς με την φιλοσοφία, είναι κρίμα να μην τον έχει στο ρεπερτόριο του.