Βρισκόμαστε σ’ έναν κόσμο που αλλάζει άρδην και φαίνεται πως οδηγούμαστε σε μια νέα περίοδο. Πώς οδηγηθήκαμε, λοιπόν, σε αυτό το σημείο και τι μπορούμε να κάνουμε από εδώ και πέρα;
Στις 23 Ιουνίου 2016 το Ηνωμένο Βασίλειο σόκαρε τον κόσμο όταν με δημοψήφισμα αποφάσισε την έξοδο του από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Λίγους μήνες αργότερα και καθώς η διεθνής κοινότητα άρχισε να ξεπερνάει το μούδιασμα που άφησε πίσω του το λεγόμενο Brexit, οι πολίτες των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής προκάλεσαν μια ακόμη αναταραχή με την εκλογή του Donald Trump στην θέση του Προέδρου.
”Η κρίση έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι πεθαίνει το παλιό και το νέο δεν μπορεί να γεννηθεί. Σε αυτό ακριβώς το στάδιο παρατηρούνται τα ποικίλως νοσηρά φαινόμενα.”
Antonio Gramsci
Θα μας είναι πάντα αδύνατο να ενώσουμε τις κουκκίδες προς τα εμπρός. Μπορούμε να ενώσουμε τις κουκκίδες μόνο όταν βλέπουμε προς τα πίσω. Υπό αυτή την άποψη τα δυο αυτά γεγονότα αν και απρόσμενα, αποτελούν λογικές συνισταμένες που θυμίζουν κάτι από πτώση domino.
Όταν το 2008 ξέσπασε η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση, η αυτοκρατορία των Ηνωμένων Πολιτειών κατάφερε να προσαρμοστεί και να επουλώσει τις πληγές τής σε σύντομο χρονικό διάστημα εν αντιθέσει με τις χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου.
Χαρακτηριστικός είναι ο αριθμός της δημιουργίας θέσεων εργασίας κατά τη διακυβέρνηση Obama, οπού δημιουργήθηκαν 13,3 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας παρά την χρηματοπιστωτική κατάρρευση που είχε προηγηθεί.
Οχτώ χρόνια αργότερα, εάν λάβουμε υπ όψιν μας και τους υπόλοιπους παράγοντες θα έλεγε κάνεις ότι οι οικονομικοί δείκτες υποδεικνύουν ανάπτυξη και ευημερία για τις Ηνωμένες Πολιτείες κάτι που αντίστοιχα παρατηρούμε και στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Τότε τι είναι αυτό που προκάλεσε ένα κύμα απομονωτισμού και αντισυστημισμού στην ισχυρότερη χώρα του πλανήτη καθώς και στην άλλοτε σπουδαία αυτοκρατορία; Πρόκειται βέβαια για ένα ερώτημα που θα απασχολεί πολιτικούς επιστήμονες και ιστορικούς για χρόνια όμως αξίζει να κάνουμε μια απόπειρα αποτίμησης.
O Nigel Farage, αρχηγός του Κόμματος Ανεξαρτησίας Ηνωμένου Βασιλείου
Η κύρια σταθερά που φαίνεται να εμφανίζεται σε όλες τις αντισυστημικές αντιδράσεις των τελευταίων χρόνων είναι η παγκοσμιοποίηση καθώς και οι διάφορες προεκτάσεις του φαινομένου αυτού.
Η πιο βαθιά ριζωμένη προέκταση της παγκοσμιοποίησης αποτελεί η οικονομική παγκοσμιοποίηση. Πρόκειται ακριβώς για την μορφή της παγκοσμιοποίησης που είναι περισσότερο οικεία στον ελληνικό λαό ο οποίος ήδη από το 2008 βιώνει τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει το φαινόμενο αυτό στις αδύναμες οικονομικά χώρες του δυτικού κόσμου.
Το πρώτο πρόβλημα που προκύπτει από την οικονομική παγκοσμιοποίηση έγκειται στην ανισόρροπη κατανομή του πλούτου. Φαίνεται λοιπόν ότι οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές των τελευταίων δεκαετιών σε συνδυασμό με την οικονομική αλληλεξάρτηση των κρατών έχουν ωφελήσει κυρίως το λεγόμενο 1%, τους πλουσιότερους δηλαδή ανθρώπους του πλανήτη ενώ ταυτόχρονα έχουν συνθλίψει την μεσαία τάξη του δυτικού κόσμου.
Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία που δόθηκαν από την φιλανθρωπική οργάνωση Oxfam, από το 2010 έως το 2015 η περιουσία των 62 πλουσιότερων ανθρώπων του πλανήτη αυξήθηκε κατά 42%.
Προφανώς, το ζητούμενο εδώ δεν έχει να κάνει με τον φθόνο, αλλά με το γεγονός ότι τα μεσαία στρώματα δεν βλέπουν τον πλούτο αυτό να αναδιανέμεται μέσω επενδύσεων και νέων θέσεων εργασίας καθώς αντ’ αυτού, συγκεντρώνεται επ’ αόριστον στα χέρια του 1%.
Διαφήμιση Δανικής Μπύρας στο Μαλάουι
Ωστόσο, σε δεύτερο στάδιο είναι επίσης φανερό πως η παγκοσμιοποίηση έχει επωφελήσει τους εξαθλιωμένους του πλανήτη με ορισμένες στατιστικές να μιλούν για την ανέλιξη περίπου ενός δισεκατομμυριού ανθρώπων από την ακραία φτώχεια από το 1990 έως και το 2010.
Παρατηρούμε, λοιπόν, πως ενώ η οικονομική παγκοσμιοποίηση έχει ωφελήσει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους κυρίως σε χώρες του τρίτου κόσμου, έχει προκαλέσει δυσαρέσκεια στις κοινωνίες του δυτικού κόσμου οι οποίες στρέφονται στον απομονωτισμό.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το εγχείρημα της ολοκλήρωσης έχει δημιουργήσει μια εξοργιστική και αποδυναμωτική, για τα κατώτερα στρώματα, αλληλεξάρτηση.
Ο τραπεζικός υπάλληλος στην Γερμανία πληρώνει φόρους που κατευθύνονται στην διάσωση της Ελλάδας, ενώ παράλληλα η Ελληνίδα δημόσιος υπάλληλος οφείλει να υπακούσει τους κανόνες δημόσιου βίου που της επιβάλλουν μη εκλεγμένοι γραφειοκράτες, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά.
Η συγκέντρωση του “ΟΧΙ” πριν το Δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015
Αποκορύφωμα της κατάστασης – μέχρι στιγμής – έχει αποτελέσει το ψήφισμα του αγγλικού λαό για έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση ενώ μέσα στους επόμενους μήνες αναμένονται δύο κρίσιμες εκλογικές μάχες σε Ιταλία και Γαλλία που θα καθορίσουν το μέλλον της Ευρώπης.
Μια ακόμη προέκταση της παγκοσμιοποίησης με ευθύνες για την κατάσταση που διαμορφώνεται αποτελεί η πολιτιστική παγκοσμιοποίηση.
Για να καταλάβουμε με λίγα λόγια τα προβλήματα που έχουν προκληθεί από την πολιτιστική παγκοσμιοποίηση είναι χρήσιμο να ανατρέξουμε στην ομιλία που έδωσε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Barrack Obama στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος:
Η δημοκρατία γίνεται απλούστερη όταν όλοι λατρεύουν τον ίδιο Θεό, τρώνε το ίδιο φαγητό. Η δημοκρατία γίνεται όμως πιο δύσκολη όταν έρχονται άνθρωποι από διαφορετικά περιβάλλοντα, με διαφορετική ιστορία και προσπαθούν να συμβιώσουν.
Η νίκη του Donald Trump στην Αμερική και το Brexit στην Βρετανία αντλούν τις ρίζες τούς σε αυτή ακριβώς την παραδοχή. Και τα δυο κινήματα χρησιμοποίησαν αντι-μεταναστευτική ρητορική (στην περίπτωση του Donald Trump ρόλο έπαιξε και το φύλο) ενώ είχαν ως κεντρικό τους σύνθημα φράσεις όπως «Πάρε πίσω τον έλεγχο» ή «Θέλουμε πίσω την χώρα μας».
Ένα ακόμη κοινό σημείο είναι το γεγονός ότι τα δυο αυτά κινήματα βρήκαν υποστηρικτές σε ξεχασμένες επαρχίες οπού λευκοί συνταξιούχοι χωρίς πανεπιστημιακή μόρφωση άρχισαν να νιώθουν ένα είδος πολιτισμικής απομόνωσης ενώ κυρίως άρχισαν να βλέπουν τον εαυτό τους ως θύματα του συστήματος
Η αντίληψη αυτή αυτό ενισχύθηκε φυσικά και από τα πρόσφατα γεγονότα, την προσφυγική κρίση δηλαδή και τις τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ευρώπη.
Σύριοι πρόσφυγες στη Σλοβενία (2015)
Από την Αγγλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες έως την Ιταλία και τη Γαλλία, οι παγκόσμιες πολιτικές εξελίξεις έχουν επηρεασθεί βαθύτατα από εθνικιστικά και λαϊκιστικά κινήματα που ως κοινό παράγοντα έχουν την εναντίωση στην παγκοσμιοποίηση.
Ωστόσο, η κατάσταση αυτή δεν είναι οριστική. Η παγκοσμιοποίηση αποτελεί έναν τεράστιο μηχανισμό που δεν αντιστρέφεται εύκολα γεγονός που αντικατοπτρίζεται στις τρέχοντες εξελίξεις.
Στην Ισπανία, παρά την άνοδο των Podemos, οι κεντρώες δυνάμεις κέρδισαν την λαϊκή ψήφο ενώ στην Ελλάδα ακόμη και ο ΣΥΡΙΖΑ, το κόμμα της ριζοσπαστικής αριστεράς, λύγισε απέναντι στην απειλή τού απομονωτισμού.
Η κατάσταση αυτή άρχισε να διακρίνεται και στην Μεγάλη Βρετανία αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες οπού οι νικητήριες δυνάμεις φαίνεται να μεταβάλλουν ή ακόμη και να αποκηρύσσουν τις ακραίες πολιτικές θέσεις που τους εξασφάλισαν την νίκη.
Αυτοί είναι άλλωστε και οι λόγοι που παρά τον κίνδυνο ανόδου της Marine Le Pen στην Γαλλία και του ευρωσκεπτικισμού σε Ιταλία, Αυστρία και Γερμανία, η ριζική μεταβολή της παγκόσμιας τάξης μοιάζει απίθανη.
Όλα αυτά όμως δεν πρέπει να συνεπάγονται τον εφησυχασμό. Τα φαινόμενα λαϊκισμού μπορούν να περιοριστούν μόνο μέσω πολιτικών που θα ενδυναμώσουν τα κατώτερα στρώματα και τους ξεχασμένους της παγκοσμιοποίησης.
Μόνο με τον τρόπο αυτό θα επιτευχθεί η μετάβαση σε έναν κόσμο ευημερίας οπού θα επωφελούνται όλα τα κοινωνικά στρώματα και παράλληλα θα δοθεί μια ακόμη ευκαιρία στην πολυπολιτισμικότητα.