Τα χαρακτηριστικά στοιχεία του δημοκρατικού πολιτεύματος και η κατ’ επίφαση σημερινή μορφή του
Σε προηγούμενο άρθρο σχολιάσαμε την (πιθανή) γενέτειρα της δημοκρατίας, με υποψήφιες την Αρχαία Σπάρτη και την Αρχαία Αθήνα. Παρόλα αυτά, και οι δύο πόλεις-κράτη είχαν (για διαφορετικούς λόγους η καθεμία) δημοκρατικά στοιχεία. Τι κάνει όμως μία χώρα, έναν λαό, να είναι δημοκρατικός? Και επίσης, υπάρχει περίπτωση η δημοκρατία να αποτελεί ένα “αρνητικό” στοιχείο? Έχουμε άραγε σήμερα δημοκρατία? Μερικά από τα ερωτήματα που θεωρώ ότι κάθε υγιής, σκεπτόμενος πολίτης θα έπρεπε να αναρωτηθεί κάποια στιγμή στην ζωή του.
Κατ’ αρχάς, βασικό στοιχείο της δημοκρατίας, είναι το γεγονός ότι όλοι οι πολίτες είναι ίσοι. Όλοι έχουν ίση δύναμη (η ψήφος του καθενός μετρά το ίδιο) απέναντι στην εκλογή των αντιπροσώπων τους στην βουλή και είναι ελεύθεροι δίχως φόβο να εξασκήσουν αυτό το δικαίωμά τους. Ένας πρώτος ορισμός της δημοκρατίας θα μπορούσε να είναι αυτός. Η δημοκρατία όμως δεν σταματά εκεί (ή τουλάχιστον δεν θα έπρεπε να σταματά εκεί).
Η Δημοκρατία είναι ένας ιερός θεσμός! Είναι τρόπος ζωής, αντίληψης και συμπεριφοράς. Δημοκρατία είναι η ιδιότητα που έχει ένα κράτος, όταν οι πολίτες του είναι ελεύθεροι να εκφράζουν την άποψή τους άφοβα, όταν οι πολίτες μπορούν να πράττουν όπως οι ίδιοι θέλουν (σε λογικά πλαίσια), προφανώς χωρίς να καταπατούν το ίδιο δικαίωμα των άλλων, δηλαδή όπως λέμε, η ελευθερία καθενός σταματά εκεί που ξεκινά η ελευθερία του άλλου. Μονολεκτικά, η δημοκρατία υποκινείται από την παιδεία και ταυτίζεται με την ελευθερία· ελευθερία που όμως έχει και κάποια όρια!
Μια χώρα λένε πως την διοικούν άνθρωποι αντιπροσωπευτικοί του λαού που (τους) ψήφισαν. Δεν έχει αναρωτηθεί ποτέ κανένας από όσους συνεχώς διαμαρτύρονται για την κυβέρνηση, ποιοι τους εκλέξανε στις εκλογές? Γιατί να αναρωτηθούν άραγε… Γιατί τότε θα συνειδητοποιήσουν πως εμείς ευθυνόμαστε για το “δράμα” που ζούμε!
Ο Αριστοτέλης, ήταν ενάντιος στην δημοκρατία και θεωρούσε πως θα έπρεπε μόνο οι “επαΐοντες” να αποφασίζουν για το γενικό καλό. Βλέποντας την σημερινή κατάσταση, ποιος θα μπορούσε να του δώσει άδικο? Και όμως, δεν χρειάζεται να φτάσει κανείς στα άκρα.
Σε περιόδους εκλογών, κουράστηκα να ακούω το κλασσικό “κλείστε τους παππούδες και τις γιαγιάδες στα σπίτια να μην βγουν να ψηφίσουν και καταστρέψουν την νεολαία”. Αυτό είναι δημοκρατία? Αν αυτό θεωρείται δημοκρατία, μάλλον είχε δίκιο ο Αριστοτέλης και ήταν ενάντιος!
Το πρόβλημα με την δημοκρατία, είναι ότι λείπει σήμερα ο διάλογος. Σήμερα, αυτό που επικρατεί, είναι ένας διαρκής μονόλογος από όλες τις πλευρές, μία αδιαφορία για το κοινό καλό, και όπως ο Έλληνας πολίτης ψηφίζει με βάση το ποιον “γνωστό” έχει που ίσως τον βολέψει και δεν ακούει, δεν συζητάει με τους υπόλοιπους για να διαμορφώσει μια άποψη μήπως και κάνει κάποια καλύτερη επιλογή, έτσι προφανώς και τα κόμματα, αντί να συζητήσουν πολιτισμένα μήπως και βρεθεί μία λύση από κοινού για το καλό της χώρας, το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι το “προσωπικό” συμφέρον του κόμματος.
Ας μην αναφερθώ στην προπαγάνδα που βομβαρδίζει συνεχώς τους πολίτες και μάλιστα από πολύ μικρή ηλικία. Η γνώση είναι άπλετη, τόσο εύκολα προσβάσιμη στην σημερινή εποχή, που ο καθένας είτε λόγω βαρεμάρας είτε λόγω αδιαφορίας, δεν προσπαθεί να μάθει. Είναι ειρωνικό το γεγονός πως σε άλλες εποχές η γνώση αποκτιόταν τόσο δύσκολα και οι άνθρωποι κάνανε απίστευτες θυσίες για να “μάθουν” – αντιθέτως, σήμερα είναι τόσο εύκολο που απαξιώνουμε την γνώση!
Απαξιώνουμε τον θεσμό της ιστορίας με το να μην θέλουμε να μάθουμε τι συνέβη στο παρελθόν και τι συμβαίνει τώρα. Και μου αρέσει που υπάρχουν άνθρωποι που θα υποστήριζαν μέχρι θανάτου ότι γνωρίζουν, έχουν διαβάσει, είναι ειδήμονες, χωρίς καν να γνωρίζουν βασικά πράγματα που εκτυλίσσονται. Απλώς αναπαράγουν ότι ακούν από μια συγκεκριμένη πηγή. Η αδράνεια φαίνεται να είναι η “κατάρα” του 21ου αιώνα.
Επομένως, αυτό που αντιλαμβάνομαι εγώ είναι ότι συζητάμε για μια απομίμηση δημοκρατίας και όχι για δημοκρατία. Αυτό ζούμε σήμερα! Έτσι, δίνουμε δίκιο στον Αριστοτέλη. Αλλά τι μπορούμε να κάνουμε?
Το να πάρουν την σκυτάλη μόνο κάποια άτομα, οι λεγόμενοι επαΐοντες, θα κατέλυε το δημοκρατικό μας πολίτευμα, και δεν θα αποτελούσε καν απομίμηση δημοκρατίας (όπως το σημερινό μας πολίτευμα) , αλλά ολιγαρχία. Χώρια που όλοι θα θεωρούσαν τους εαυτούς τους επαΐοντες και άρα δεν θα βγάζαμε άκρη για το ποιος θα έπρεπε να έχει δικαίωμα ψήφου. Επομένως κάτι άλλο πρέπει να αλλάξουμε.
Τι άλλο από το να καλλιεργήσουμε την παιδεία στα άτομα, να μάθουν να κρίνουν, να επιζητούν την μόρφωσή τους, να διψούν για μάθηση. Να μάθουν να ακούνε, αλλά όχι άκριτα – να συζητούν πολιτισμένα, και να κάνουν συνεχώς υγιείς διαλόγους. Να θέλουν να γίνουν καλύτεροι πολίτες, καλύτεροι άνθρωποι!
Αυτός είναι ο δρόμος για την “δημοκρατία”! Αλλιώς, αν οι πολίτες ενός κράτους δεν είναι ικανοί να εκτιμήσουν και να ασκήσουν σωστά αυτό το σημαντικό δικαίωμα, είναι σαν να μην το έχουν…