Άγριες Φράουλες και λογοτεχνία
Πριν από λίγο καιρό, κατάφερα επιτέλους να τελειώσω το βιβλίο του πολιτικού φιλοσόφου Νορμπέρτο Μπόμπιο, ‘’Γερνώντας’’. Ένα εκπληκτικό βιβλίο από έναν άνθρωπο ο οποίος πλέον (όπως καταλαβαίνει κανείς και από τον τίτλο), στα γεράματα, αποκτά την καταξίωση της επιστημονικής κοινότητας, και βλέπει τους κόπους δεκαετιών να ευοδωτούνται. Ένας συγγραφέας με περιεχόμενο ,με πολύ επιλεκτικά και ωραία δομημένο λόγο, μετριόφρων , πάντα μιλώντας απλά και λιτά. Ο μεστός λόγος του, μιλώντας σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και σε διεθνικό, μας ταξιδεύει τόσο σε γεγονότα (της εποχής που περιγράφει), όσο και σε στοιχεία της ψυχοσύνθεσης και του εαυτού του. Ποια σχέση όμως μπορεί να έχει αυτό το βιβλίο με την επίσης εκπληκτική και γεμάτη νοήματα ταινία του Σουηδού σκηνοθέτη και σεναριογράφου Ίνγκμαρ Μπέργκμαν ‘’Άγριες Φράουλες’’;
Εδώ και χρόνια, ένας φίλος, μου είχε προτείνει αυτή την ταινία αλλά λόγω έλλειψης χρόνου (μία από τις μάστιγες του 21ου αιώνα) , άργησα πολύ να την δω. Για την ακρίβεια, διαβάζοντας το βιβλίο του Μπόμπιο, παρατήρησα πως είχε στο εξώφυλλο μία σκηνή από την ταινία (το ανέφερε και μέσα στο βιβλίο, αλλιώς δεν θα μπορούσα να το γνωρίζω, αφού δεν είχα δει ακόμα την ταινία), και αυτό με κινητοποίησε να την δω. Επομένως, σε μια πρώτη φάση, κάποιος θα μπορούσε να πει ότι η μόνη συνάφεια ταινίας και βιβλίου, είναι απλώς το εξώφυλλο. Ένας μαθηματικός δεν θα μπορούσε με τίποτα να αρκεστεί σε μια επιφανειακή ανάλυση. Αν το θέμα δεν αναλυθεί σε βάθος, μέχρι εσχάτων, δεν βρίσκει ανακούφιση. Έτσι και εγώ, προσπάθησα να αναλύσω περισσότερο το θέμα και να ψάξω να βρω κάτι πιο βαθύ που να τα συνδέει.
Στιγμιότυπο ταινίας ”Άγριες Φράουλες”, και αντίστοιχα, εξώφυλλο βιβλίου ”Γερνώντας”
Κατ’ αρχάς, και στο βιβλίο αλλά και στην ταινία, έχουμε έναν ηλικιωμένο συμπαθέστατο κύριο ο οποίος έχει αφιερώσει την ζωή του στην επιστήμη, με πλήρη αλτρουισμό και αγάπη για την ανθρωπότητα. Με λίγα λόγια το συμφέρον δεν είναι ο βασικός τους στόχος, και για αυτό δεν δείχνουν (ούτε ο ένας ούτε ο άλλος), πλούσιοι, αλλά απλώς ευκατάστατοι. Εν συνεχεία, άλλη μία σύγκριση που μπορεί να γίνει είναι η ανασκόπηση στα χρόνια που έχουν περάσει. Ο Μπόμπιο στο βιβλίο του, δείχνει να το κάνει συνειδητά. Δηλαδή αναλογίζεται αν όλα αυτά τα χρόνια έπραξε όσο πιο ηθικά και σωστά μπορούσε. Μόνο ένας άνθρωπος του πνεύματος, τέρας μορφώσεως και ηθικού χαρακτήρα θα έκανε τέτοιου είδους αναλογισμούς και σκέψεις. Αντίστοιχα, ο ήρωας της ταινίας του Μπέργκμαν, δείχνει να απασχολείται διαρκώς για το αν έπραξε σωστά την ζωή του, αν συμπεριφέρθηκε σωστά, αν έκανε λάθη και αν αυτά τα λάθη θα τα διόρθωνε. Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα αντιληπτό από το γεγονός ότι περνώντας από το εξοχικό στο οποίο παραθέριζε μικρός, συνεχώς αναπολούσε διάφορα γεγονότα που είχε ζήσει εκεί. Φεύγοντας από το εξοχικό του, συνεχίζει διαρκώς να θυμάται την πορεία της ζωής του και να αναλογίζεται σε βάθος πάνω σε αυτή.
Αν και τα όνειρα δεν έχουν κάποια χρήση στο βιβλίο του Μπόμπιο, στην ταινία του Μπέργκμαν έχουν απίστευτα συμβολική χρήση. Μέσα από τα όνειρά, ο Μπέργκμαν θέλει να δείξει ότι ο ήρωας αναρωτιέται αν έζησε σωστά την ζωή του, αν έπραξε σωστά το επάγγελμά του, αν είχε την κατάλληλη συμπεριφορά απέναντι στον γιο και την γυναίκα του, αν φέρθηκε καλά στον ίδιο του τον εαυτό. Ο Μπόμπιο από την άλλη, κάνει ακριβώς το ίδιο πράγμα , αλλά όχι μέσω τον ονείρων · μέσω της ευθείας διήγησης σε πρώτο πρόσωπο. Επομένως, ξεκάθαρα, ένα πρώτο κοινό ταινίας και βιβλίου είναι η ανασκόπηση, ο αναλογισμός και η αυτοκριτική πάνω στην ζωή και τις πράξεις μας.
Θα μπορούσε μάλιστα να πει κάποιος ότι μέσα από το βιβλίο και την ταινία διαφαίνεται ιδιαίτερα η αξία που έχει για τον άνθρωπο, τόσο από άποψη ηθικής ικανοποίησης και ψυχικής γαλήνης αλλά και από άποψη αυτοβελτίωσης, η αυτοκριτική, που όμως γίνεται σε βάθος και πάντα με ειλικρίνεια. Επομένως, αν έπρεπε να αποφασίσω ποιο είναι το σημαντικότερο κοινό στοιχείο ταινίας και βιβλίου, θα αποφαινόμουν δίχως δεύτερη σκέψη, η ‘’αυτοκριτική’’. Αν μη τι άλλο, ποια ιδιότητα του ανθρώπου τον κάνει πιο συνετό, καλύτερο και πιο δυνατό αν όχι η ίδια η αυτοκριτική; Ακόμα και όταν μας παρατηρούν και γνωστοποιούν οι άλλοι τα ελαττώματά μας, αν εμείς δεν μπούμε στην διαδικασία της ‘αυτοκριτικής’’, πως θα κατανοήσουμε, δεχτούμε και αποδεχτούμε τα λάθη μας, ώστε να προσπαθήσουμε να τα διορθώσουμε;
Τέλος, πέραν του υπέροχου νοήματος που περνά τόσο το βιβλίο, όσο και η ταινία, θα ήθελα να προτείνω και τα δύο ανεξαιρέτως, καθώς η ταινία εκτός από φοβερές ερμηνείες (παρότι παλιά), έχει ωραία πλοκή με βαθύτατα μηνύματα, και από την άλλη, το βιβλίο εκτός από την έκθεση κάποιων διαχρονικών πολιτικών απόψεων (του συγγραφέα) , έχει πολύ ωραία δομή, μεστό λόγο, καθώς επίσης και υπέροχα μηνύματα του συγγραφέα προς τους αναγνώστες. Τελικά δεν είναι τυχαίο που σύμβολο σοφίας και γνώσης είναι οι ηλικιωμένοι· όχι απαραίτητα αυτοί που έχουν διαβάσει πολύ , αλλά αυτοί που έχουν δει βαθιά τη ζωή (την έχουν δει να φεύγει από δίπλα τους αλλά και την έχουν ζήσει παράλληλα) , με λίγα λόγια αυτοί που την έχουν γευτεί με τις πικρίες και τις χαρές της.
Μόνο αυτοί μπορούν να πουν πως έχουν δει όλες τις όψεις της…