Όσοι εντυπωσιάζονται από σοφά αποφθέγματα είναι πιο πιθανό να πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας και σε παραφυσικά φαινόμενα. Όσοι είναι πιο δεκτικοί
στις ψευδο-βαθιές δηλώσεις της νέας εποχής είναι πιο πιθανό να έχουν χαμηλότερο δείκτη ευφυΐας και μεγαλύτερη πίστη στην εναλλακτική ιατρική, έδειξε η μελέτη.
Μία νέα επιστημονική έρευνα έδειξε ότι όσοι είναι ανοικτοί στις ψευδο-βαθιές, διανοουμενίστικες «βλακείες» είναι λιγότερο ευφυείς, λιγότερο στοχαστικοί κι έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίες, σε παραφυσικά φαινόμενα και στην εναλλακτική ιατρική.
Ο υποψήφιος διδάκτορας Gordon Pennycook και η ομάδα των ερευνητών του Πανεπιστημίου του Waterloo στο Οντάριο του Καναδά, έλεγξαν εκατοντάδες συμμετέχοντες για να κάνουν τη σύνδεση, συνθέτοντας τα ευρήματά τους σε μια μελέτη με τίτλο «Για την αποδοχή και εξεύρεση ψευδο-βαθιών βλακειών», που αναφέρει τη λέξη «βλακείες» (bullshit) 200 φορές ακριβώς (σίγουρα κάποιου είδους ρεκόρ).
Το να ορίζεις τις βλακείες είναι μια δύσκολη εργασία, αλλά ο Pennycook και η ομάδα του προσπάθησαν για το καλύτερο σε αυτή τη μελέτη.
Για παράδειγμα, έδωσαν την ακόλουθη ψευδο-βαθιά δήλωση:
«Η κρυμμένη σημασία μεταμορφώνει την απαράμιλλη αφηρημένη ομορφιά».
Η μελέτη γράφει: «Παρόλο που η συγκεκριμένη δήλωση μπορεί να φαίνεται ότι εκφράζει ένα μήνυμα με προοπτική βαθιάς σημασίας, είναι απλά μια συλλογή από ευρέως χρησιμοποιούμενων όρων τοποθετημένοι μαζί τυχαία σε μια πρόταση που διατηρεί μια συντακτική δομή».
«Οι βλακείες, σε αντίθεση με τις απλές ανοησίες, είναι κάτι που υπονοούν, αλλά δεν περιέχουν μια επαρκή σημασία αλήθειας».
Ο Pennycook χρησιμοποίησε μια ιστοσελίδα για να παραγάγει τυχαία αυτές τις ψευδο-βαθιές προτάσεις από μία αλυσίδα προτάσεων.
Η ιστοσελίδα είναι ακόμα ενεργή και προσφέρει σοφικίστικα γνωμικά όπως «Αυτή η ζωή δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα αποκαλυπτήριο άλμα της μυθικής αναζωογόνησης» και «Είμαστε σ’ ένα σταυροδρόμι της μεταμόρφωσης και του πόθου» σε κάθε κλικάρισμα.
Σχεδόν 300 υποκείμενα του τεστ ερωτήθηκαν να βαθμολογήσουν το βάθος του νοήματος αυτών των προτάσεων σε μία κλίμακα από το 1 έως το 5.
Ο μέσος βαθμός βάθους σημασίας ήταν το 2.6, δείχνοντας ότι τα αποφθέγματα γίνονται γενικά αντιληπτά ως «κάπως βαθιά» και «αρκετά βαθιά. Περίπου το 27% των συμμετεχόντων έδωσαν μια μέση βαθμολογία 3 ή παραπάνω, ωστόσο πιστεύοντας ότι οι προτάσεις είχαν βαθύ έως πολύ βαθύ νόημα.
Στο δεύτερο τεστ, η ομάδα αντιπαρατέθηκαν με τους συμμετέχοντες με παραδείγματα βλακειών της πραγματικής ζωής, ρωτώντας τους να διαβάσουν tweets που δημοσίευσε ο Deepak Chopra, συγγραφέας γνωστός για τις νεωτερικές του απόψεις πάνω στην πνευματικότητα και την ιατρική, και χρησιμοποιώντας τις δηλώσεις από το πρώτο τεστ.
Τα αποτελέσματα σε αυτό το τεστ ήταν αρκετά όμοια, δείχνοντας ότι πολλοί συμμετέχοντες δεν ήταν ικανοί να διακρίνουν τις βλακείες.
Στα τελευταία δύο τεστ, οι συμμετέχοντες διάβασαν κοινότυπες προτάσεις όπως «τα νεογέννητα μωρά χρειάζονται συνεχή προσοχή» και γνωστά, αληθινά αποφθέγματα όπως «ο βρεγμένος δε φοβάται τη βροχή» ως αντίβαρα, για να επιβεβαιώσουν ότι οι συμμετέχοντες δεν ονόμαζαν τα πάντα ως βαθιάς σημασίας.
Όπως ήταν αναμενόμενο, οι περισσότεροι συμμετέχοντες ονόμασαν τις κοινότυπες προτάσεις ως «καθόλου βαθιάς σημασίας» και έτειναν να βαθμολογήσουν υψηλά τα γνωστά, αληθινά αποφθέγματα.
Κατά τη διάρκεια αυτών των τεστ, οι ερευνητές έψαχναν ανάμεσα σ’ έναν αριθμό άλλων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας, εξετάζοντας πώς σκέφτονται οι συμμετέχοντες για τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους.
Σε ένα αρκετά ενοχοποιητικό κείμενο στη μελέτη, αναφέρεται ότι όσοι ήταν πιο ανοικτοί στις βλακείες και που έτειναν να τις βαθμολογούν υψηλά ήταν «λιγότερο στοχαστικοί, χαμηλής γνωστικής ικανότητας (λεκτικής και ρευστής ευφυΐας, αριθμητικής) και περισσότερο επιρρεπείς σε οντολογικές συγχύσεις και συνωμοτικές ιδεολογίες».
Επιπρόσθετα, ανέφερε ότι ήταν πιο πιθανό να «επικροτούν παραφυσικά και θρησκευτικά πιστεύω και πιο πιθανό να υποστηρίζουν την συμπληρωματική και εναλλακτική ιατρική».
Όπως λένε, «τα ευρήματά μας είναι σύμφωνα με την ιδέα ότι η τάση να βαθμολογείς αόριστες και χωρίς σημασία προτάσεις ως βαθέως περιεχομένου είναι ένα έγκυρο ψυχολογικό φαινόμενο που σχετίζεται με συνέπεια σε τουλάχιστον κάποιες μεταβλητές θεωρητικού ενδιαφέροντος».
Μέσω της ανάπτυξης της άμεσης επικοινωνίας και του ίντερνετ, οι άνθρωποι είναι εκτεθειμένοι σε αυτού του είδους τις «ψευδο-βαθιές βλακείες» σήμερα περισσότερο από ποτέ.
Είναι αστείο να διαβάζεις σε μια αληθινή επιστημονική μελέτη που περιλαμβάνει τη λέξη «bullshit» 200 φορές, αλλά είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζεις και να καταλαβαίνεις πότε τα αποφθέγματα είναι απλά διανοουμενίστικες βλακείες, όποτε τις ακούς – θα μπορούσε να μας βοηθήσει να πέσουμε στην παγίδα της ασυνάρτητης σκέψης.
Εμείς στο Frapress, προτιμούμε να μην πάρουμε θέση πάνω στη συγκεκριμένη άποψη. Επιλέξαμε να μην την πιστεύουμε τελείως. Κάναμε μια δική μας μικρή έρευνα με την ερώτηση: “Εσείς που διαβάζετε σοφά αποφθέγματα, πιστεύετε σε θεωρίες συνωμοσίας και στα παραφυσικά φαινόμενα;”
Το 53,1% απάντησε όχι, το 28,1% απάντησε ναι και το υπόλοιπο 18,75% απάντησε ότι “δεν ξέρω σε ποιο από τα 2 ερωτήματα απαντώ”.
Ίσως αυτό να σημαίνει ότι είμαστε πιο προσεκτικοί στα πιστεύω μας και ουδέτεροι σε διάφορα επιστημονικά φαινόμενα, αφού η επιστήμη δεν έχει ξεκλειδώσει ακόμα όλα τα μυστικά της φύσης. Δε σημαίνει ότι το (να σου αρέσει) να διαβάζεις αποφθέγματα είτε είναι σοφά είτε ψευδο-σοφά συνδέεται απαραίτητα με χαμηλό IQ ή τουλάχιστον ότι πρέπει να πιστεύεις σε παραφυσικά φαινόμενα, θεωρίες συνωμοσίες κλπ. Ένα απόφθεγμα από μόνο του δε λέει και πολλά. Πρέπει να ερμηνευθεί στο πλαίσιο του κειμένου του και της γενικότερης κοσμοθεωρίας του γράφοντος.
Σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται να είμαστε επιφυλακτικοί για καθετί που διαβάζουμε και σε καθετί που πιστεύουμε.