Επιμέλεια: Δέσποινα Παπαδοπούλου
Αδιαμφισβήτητα τον τελευταίο καιρό όλο το τηλεοπτικό/συγγραφικό/μουσικό στερέωμα επιλέγει να ακολουθήσει τους πιο σκοτεινούς δρόμους, αυτούς του Noir. Αισθαντικές φωνές, μυστήρια, εγκλήματα είναι κάποια από τα θέματα που σίγουρα έχουν (ξανα)κεντρίσει το ενδιαφέρον των καλλιτεχνών, με αποτέλεσμα να προσφέρουν στο ευρύ κοινό δημιουργίες – διαμάντια.
Παρόλο όμως που το κίνημα αυτό έχει επηρεάσει κι άλλους καλλιτεχνικούς τομείς, όλα ξεκίνησαν από τον κινηματογράφο την μεταπολεμική περίοδο, στις δεκαετίες ’40- ‘50. Οι ταινίες του Χόλυγουντ που πρωτοκυκλοφόρησαν τότε αφορούσαν κυρίως σε αστυνομικές υποθέσεις με χαρακτήρες κυνικούς και έντονα συναισθηματικά καθοδηγούμενους από τα ερωτικά τους κίνητρα. Ο χαμηλός φωτισμός μαζί με τις έντονες ασπρόμαυρες αντιθέσεις, επίσης, δημιουργούν το απαραίτητο σκηνικό για να δικαιολογηθεί και το όνομα του είδους noir, που στη γαλλική γλώσσα σημαίνει μαύρο. Πολλοί έχουν μιλήσει και για επιρροή των film noir από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό (δεκαετία ’20 – ’30), που παραμερίζοντας την ηθική, μιλά για έναν κόσμο βίαιο, σκοτεινό και επικίνδυνο.
Άλλοτε παράξενο, άλλοτε αμφίσημο και σκληρό το κίνημα noir συνδέεται κυρίως με το αστυνομικό σκηνικό, με συνήθως κύριους πρωταγωνιστές έναν ιδιωτικό ντεντέκτιβ και μια femme fatale. Όλοι οι ήρωες είναι κυνικοί, με συνήθως σκοτεινό παρελθόν που παρουσιάζεται στον θεατή μέσω αναδρομών σε αυτό. Η ίντριγκα, το μυστήριο και οι αναπάντεχες ανατροπές μαζί με υπόγεια δείγματα υπαρξιστικής φιλοσοφίας δημιουργούν μια ατμόσφαιρα αν μη τι άλλο σκοτεινή. Οι δραματικές φωτοσκιάσεις, ακόμη, συμβάλλουν στο να προβληθούν πιο έντονα τα συναισθήματα της ζήλειας, της προδοσίας και να «στηθεί» το σύνηθες σκηνικό: ένα έγκλημα, ένας ιδιωτικός ντεντέκτιβ που προσπαθεί να το λύσει και η εξιχνίαση του, μαζί με διάφορα ηθικά διλήμματα που παρουσιάζονται στην προσπάθεια του ήρωα να οδηγηθεί στην αλήθεια.
Φυσικά όλα τα παραπάνω μας οδηγούν να συμπεράνουμε πως στις noir ταινίες –ίσως και λόγω της εποχής που έκαναν την εμφάνιση τους- δεν κυριαρχεί η ηθική, αλλά η διαφθορά και η απαισιόδοξη ματιά του κόσμου. Οι άνθρωποι δεν λειτουργούν ορθολογικά, θεωρούν τον κόσμο εγγενώς διεφθαρμένο και κυριεύονται από τα πάθη τους που τους οδηγούν σε ειδεχθείς πράξεις.
«Stranger on the Third Floor»
Το πρώτο πραγματικό film noir σύμφωνα με κριτικούς, είναι το «Stranger on the Third Floor» του Μπόρις Ίνγκστερ, ακολούθησε το «Gilda» και το «Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δυο φορές». Αργότερα, τη δεκαετία του ’50 ο «ντεντεκτιβικός» χαρακτήρας των ταινιών παραμερίστηκε για λίγο, προκειμένου να πέσει ο προβολέας πάνω στις ακραίες ψυχοσυνθέσεις των ηρώων. Τη μετέπειτα δεκαετία, οι πιο αναγνωρίσιμες ταινίες θεωρούνται το «Chinatown» και το «Ταξιτζής» των γνωστών Πολάνσκι και Σκορσέζε , αντίστοιχα. Ακόμα μια πρωτιά για τον Σκορτέζε συνέβη με την αλλαγή της δεκαετίας που ήρθε με την ασπρόμαυρη ταινία του “Οργισμένο είδωλο”, την οποία το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου την κατατάσσει ως την καλύτερη αμερικανική ταινία της δεκαετίας του ‘80 και ως την τέταρτη καλύτερη όλων των εποχών. Από τη δεκαετία του ’90 και μετά ο σκηνοθέτης Ντέιβιντ Φίντσερ μετά την τεράστια επιτυχία του με την ταινία “Se7en” (1995), δημιούργησε το περίφημο “Fight Club”, μια sui generis μείξη νουάρ αισθητικής, κωμωδίας στα όρια του παραλόγου, σεναρίου με πολλές ερμηνείες και σατιρικής διάθεσης. Άλλα διάσημα έργα είναι το «Reservoir Dogs», το «Βασικό ένστικτο» με τη Σάρον Στόουν να υποδύεται την απόλυτη femme fatale, αλλά και το «Pulp Fiction».
The Snowman- Jo Nesbo
Σήμερα όλο το καλλιτεχνικό στερέωμα έχει ακολουθήσει πάλι τους δρόμους του noir, είτε σε βιβλία, είτε σε μουσική είτε σε σειρές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα «noir» συγγραφέα αποτελεί ο Jo Nesbo. Όλα τα βιβλία του πραγματεύονται μυστήρια που προσπαθούν να επιλυθούν από έναν ιδιωτικό ντεντέκτιβ. Το τελευταίο βιβλίο του, ο «Χιονάνθρωπος» έχει όλα τα «μαύρα» στοιχεία μέσα στις σελίδες του: την αγωνία, την προδοσία, τη ζήλεια, τα ερωτικά πάθη, τη γυναίκα-μυστήριο και τα συγκλονιστικά σκηνικά μέσα από τις γλαφυρές περιγραφές του. Η γραφή του, συνοδευόμενη από την πλοκή που δεν αφήνει τον αναγνώστη να αφήσει το βιβλίο από τα χέρια του, δημιουργούν ένα συγγραφικό κράμα που μπορεί να συνεπάρει και τους πιο απαιτητικούς.
True Detective
Από την άλλη, στον τηλεοπτικό κόσμο, συναντούμε σειρές όπως το True Detective, Sherlock, How to get away with a murder κτλπ. Συγκεκριμένα στον πρώτο κύκλο του True Detective, υπάρχουν – σωστά το μαντέψατε- δύο ντεντέκτιβ που προσπαθούν να εξιχνιάσουν φόνους που συσχετίζονται με θρησκευτικές ιεροτελεστίες. Ανάμεσα σε σκηνές βίας, διαφθοράς και έντονων συγκινήσεων εμπλέκονται και συζητήσεις υπαρξιακών προβλημάτων και στοιχεία της ρεαλιστικής ιδεολογίας. Η άψογη σκηνοθεσία μαζί με το άρτιο σενάριο ενισχύονται από την υπέροχη μουσική με τις αισθαντικές φωνές (ως παράδειγμα αναφέρουμε το «Far from any road» και το «The angry river»). Θυμίζοντας κάτι από Madrugada, ακόμα και η μουσική με τους στίχους διαθέτουν κάτι σκοτεινό, σχεδόν μυστηριακό.
Η σειρά που σας προτείνουμε: The Bridge
Περισσότερο από ποτέ άλλοτε, βλέπουμε το κοινό σήμερα να αναζητά να χαθεί στην πλοκή ενός μυστηρίου, ίσως γιατί θα τον βοηθήσει να λύσει τα δικά του ανεξήγητα γεγονότα που μπορεί να συμβούν στη ζωή του αλλά και ίσως επειδή το άγνωστο και το σκοτεινό πάντα συνιστά πόλο έλξης για τον ανθρώπινο νου. Ακολουθώντας τις απαιτήσεις του κόσμου, το καλλιτεχνικό σύμπαν δημιουργεί και μας προσφέρει πολύ όμορφες στιγμές κάνοντας μας με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο πράκτορες που ψάχνουν την αλήθεια. Και τους ευχαριστούμε γι’ αυτό.