“Η τέχνη του να ζεις είναι η τέχνη να ξέρεις πώς να πιστεύεις ψέματα”.
Ο Τσέζαρε Παβέζε (1908-1950) ήταν Ιταλός ποιητής, πεζογράφος, κριτικός λογοτεχνίας και μεταφραστής. Γεννημένος στην επαρχία της Ιταλίας, και συγκεκριμένα στο Σαν Στέφανο Μπέλμπο (επαρχία Κούνεο), ξεκίνησε εκεί τη στοιχειώδη εκπαίδευση, για να την ολοκληρώσει στο Τορίνο. Αντιφασίστας καθώς ήταν ο Παβέζε, συνελήφθη το 1935, καταδικάστηκε για κατοχή επιστολών από πολιτικό κρατούμενο, αρχικά σε φυλάκιση και έπειτα σε εξορία σε ένα χωριό της Καλαβρίας.
Μαζί με μια ομάδα αντιφασιστών διανοουμένων, εργάστηκε για τον αριστερό εκδοτικό οίκο “Einaudi”, ως συντάκτης και μεταφραστής. Στις 27 Αυγούστου 1950, έτος κατά το οποίο κέρδισε και το λογοτεχνικό βραβείο Strega, ο Παβέζε αυτοκτόνησε σε ένα ξενοδοχείο του Τορίνο, σε ηλικία σαράντα δύο ετών. Κατόπιν αυτού του γεγονότος, θεωρήθηκε σύμβολο του ιδανικού πνευματικού ανθρώπου που επιλέγει την αυτοχειρία. Ανέκαθεν προσπαθούσε να ξεφύγει από την εσωτερική μοναξιά, την οποία ένιωθε σε ύψιστο βαθμό. Γι’ αυτό ίσως και η αυτοκτονία του θεωρήθηκε διέξοδος από μια ανικανότητα να δεχθεί τη ζωή.
“Διάλεξε για να πεθάνει μία οποιαδήποτε μέρα εκείνου του φλογερού Αυγούστου. Και διάλεξε το δωμάτιο ενός ξενοδοχείου κοντά στον σταθμό, θέλοντας να πεθάνει στην πόλη του σαν ένας ξένος”. Νατάλια Γκίνζμπουργκ*
Το ποίημα που ο ποιητής έγραψε λίγους μήνες πριν το μεγάλο ταξίδι, θεωρήθηκε προφητικό:
“O θάνατος θα ‘ρθει και θα ‘χει τα μάτια σου
αυτός ο θάνατος που μας συντροφεύει
απ’ το πρωί ως το βράδυ, άγρυπνος,
κρυφός, σαν μια παλιά τύψη
ή μια παράλογη συνήθεια. Τα μάτια σου
θα ‘ναι μια άδεια λέξη.
Κραυγή που έσβησε, σιωπή.
Έτσι τα βλέπεις κάθε πρωινό
όταν μονάχη σκύβεις
στον καθρέφτη. Ω, αγαπημένη ελπίδα,
αυτήν τη μέρα θα μάθουμε και εμείς
πως είσαι η ζωή κι είσαι το τίποτα.
Για όλους ο θάνατος έχει ένα βλέμμα
O θάνατος θα ‘ρθει και θα ‘χει τα μάτια σου
Θα’ ναι σαν ν’ αφήνεις μια συνήθεια,
σαν ν’ αντικρίζεις μέσα στον καθρέφτη
να αναδύεται ένα πρόσωπο νεκρό,
σαν ν’ ακούς ένα κλεισμένο στόμα.
Θα κατέβουμε στην άβυσσο βουβοί.”
(Μετάφραση: Σωτήρης Τριβιζάς) (“Verra la morte e avra i tuoi occhi”- “Ο Θάνατος θα ‘ρθει και θα ‘χει τα μάτια σου”)
Τα θέματα “έρωτας” και “θάνατος” προσεγγίζονται στο παραπάνω ποίημα ίσως με τον πιο άμεσο τρόπο. Αν μάλιστα προσθέσει κανείς σ’ αυτά το ζήτημα της τέχνης και της ύπαρξης, θα μπορούσε να πει ότι έχει ανακαλύψει τις κινητήριες δυνάμεις των ποιημάτων του Παβέζε.
“Αξίζει τον κόπο να είσαι μόνος για να είσαι περισσότερο μόνος;” Αυτό είναι το ερώτημα που θέτει στο έργο του “Η δουλειά κουράζει”. Και συνεχίζει “Αν το μόνο που κάνεις είναι να περιπλανιέσαι στους δρόμους και τις πλατείες, θα τους βρίσκεις πάντα άδειους. Πρέπει να σταματήσεις μια γυναίκα, να της μιλήσεις και ν’ αποφασίσεις να ζήσετε μαζί. Διαφορετικά, μιλάς μόνος σου. Γι’ αυτό μερικές φορές τη νύχτα στο σκοτάδι, ένας μεθυσμένος μιλάει στον κόσμο και τους διηγείται τα σχέδια μιας ολόκληρης ζωής…”.
*Η Νατάλια Γκίνζμπουργκ είναι Ιταλίδα συγγραφέας (1916-1991)