Πάντα φιλτράρουμε τις πληροφορίες με τρόπο που να μη διαταράσσει το πώς βλέπουμε τα πράγματα. Γιατί θα πρέπει κανείς να αμφισβητεί τα ίδια τα πιστεύω του;
«Το καθημερινό σας ωροσκόπιο», διαβάζω φευγαλέα καθώς κάνω μία πρωινή (άχρηστη;) ανασκόπηση πληροφοριών και ειδήσεων στο ίντερνετ. «Τις επόμενες εβδομάδες θα ζήσετε στιγμές θλίψης». Και σκέφτομαι: τι θα πει δηλαδή «στιγμές θλίψης»; Στιγμές θλίψης για τον Κωστάκη τον γείτονα που βρήκε μάλλον γκόμενα ή για την κατακόρυφη υποτίμηση του ευρώ; Γιατί και όταν τρώω φακές, είναι στιγμή θλίψης για μένα είναι η αλήθεια…
Δηλώσεις τόσο ασαφείς, από ένα σωρό «επιστήμονες» και «ειδήμονες» κατακλύζουν τα μέσα πληροφόρησης, των οποίων οι αναγνώστες απλά επιβεβαιώνουν τη δική τους θεωρία και πιστεύω, χωρίς να εξετάσουν και να απορρίψουν έπειτα, τις υπόλοιπες εκδοχές ώστε να είναι σίγουροι για το συμπέρασμά τους.
«Ο διαλογισμός είναι το κλειδί τη ευτυχίας» γράφει ο μάστερ γκούρου που ευελπιστεί να σπάσει το φράγμα των best seller. Δίνοντας δεκάδες παραδείγματα για να επιβεβαιώσει τις «σοφές» θέσεις του, όσο και αν ξεψαχνίσετε το βιβλίο δεν θα βρείτε πουθενά αποδείξεις του εναντίου – δηλαδή άτομα που είναι χαρούμενα χωρίς να διαλογίζονται, ή δυστυχισμένους παρά τον διαλογισμό.
Το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι να πέφτουν έτσι εκατομμύρια αναγνώστες στην πλάνη της επιβεβαίωσης– την τάση δηλαδή που έχουμε να ερμηνεύουμε τις καινούργιες πληροφορίες κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να τις κάνουμε συμβατές με τη θεωρία μας, με τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα και τα πιστεύω μας, ή ακόμα και με την επικρατέστερη και πιο «αποδεκτή» άποψη της κοινωνίας.
Στην ουσία δηλαδη, αυτό που κάνουμε είναι να αμφισβητούμε τις νέες πληροφορίες που δεν συμφωνούν με την οπτική γωνία που έχουμε θέσει στα πράγματα. Τα γεγονότα όμως δεν παύουν να υπάρχουν επειδή τα αγνοούμε.
Όποιος βλέπει τις καταστάσεις στη ζωή του με το ποτήρι «μισογεμάτο», θα βρει στον δρόμο του αρκετά παραδείγματα για να επιβεβεβαιώσει τη θεωρία του. Όποιος το βλέπει «μισοάδειο» θα βρει άλλα τόσα. Και οι δύο όμως, θα απορρίψουν τις αποδείξεις του εναντίου, κρατώντας μόνο αυτό που που συμφωνεί με τον τρόπο που βλέπουν τα πράγματα.
Σίγουρα δεν μας αρέσει καθόλου να βλέπουμε τις πεποιθήσεις μας να καταρρέουν μία-μία και να φτάσουμε ακόμα και στο σημείο να παραδεχτούμε πως κάναμε λάθος από την αρχή – διότι ειδικά το τελευταίο θέλει πολλή δουλειά με τον εαυτό μας. Γι’αυτό το λόγο συνήθως η εικόνα και η αντίδρασή μας δεν μοιάζει δεκτική ως προς νέες παραδοχές, αλλά απαθής, σαν να μας πυροβολούν με σιγαστήρα – οι σφαίρες πέφτουν βροχή, αλλά δεν ακούμε τίποτα.
Δυστυχώς χάρη στο ίντερνετ, οι άνθρωποι που είναι εμφανώς αρνητικοί ως προς νέες θεωρείες, προτάσεις και ισχυρισμούς, φτάνουν σε σημείο να προσεγγίζουν μόνο όσους έχουν αντιλήψεις παρόμοιες με τις δικές τους. Διαβάζουν ότι ενισχύει τις πεποιθήσεις αυτές, στις οθόνες μας πλέον εμφανίζεται ότι είναι προγραμματισμένο και υπολογισμένο πως θα μας ενδιαφέρει, αφήνοντας έξω καινούργιες πληροφορίες και εν δυνάμει σύγκριση γνώσεων και απόψεων.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να κινούμαστε ολοένα περισσότερο και αποκλειστικά σε κοινότητες ίδιες με μας, καθόλου διαφοροποιήσιμες και εν δυνάμει εξελίσσιμες, φαινόμενο που ενισχύει την πλάνη της επιβεβαίωσης και ποτίζει τον τρόπο σκέψης μας προς μία στείρα απομονωμένη κατεύθυνση, κανοντάς μας δεσποτικούς και απόλυτους.
Έχοντας στο μυαλό μου μιά φράση του Άρθουρ Κουίλερ-Κάουτς: “Μurder your Darlings” (Σκοτώστε ότι αγαπάτε περισσότερο), σκέφτομαι ότι αν θέλαμε να θωρακίσουμε το μυαλό μας και την αντίληψή μας ενάντια σε αυτή τη στερεοτυπική παραδοχή, αυτή η φράση δείχνει τον δρόμο για να προστατευτούμε από την πλάνη της επιβεβαίωσης.
Πάρτε ως πρότυπο τον Δαρβίνο, ο οποίος από τα νιάτα του, αντιστεκόταν σε αυτή την πλάνη. Όταν κάποιες παρατηρήσεις του συγκρούονταν με τη θεωρία του, είχε πάντα μαζί του ένα σημειωματάριο όπου κατέγραφε μέσα στα επόμενα 3ο λεπτά τα φαινόμενα που διέψευδαν τα μέχρι τότε συμπεράσματά του. Και γιατί 3ο λεπτά; Επειδή ήξερε πως μετά από 30 λεπτά ο εγκέφαλός μας αυτόματα, είτε ξεχνάει, είτε απορρίπτει τις αποδείξεις του εναντίου.
Ας αρχίσουμε λοιπόν να καταγράφουμε τα δόγματα και τα πιστεύω μας, είτε πρόκειται για το πως βλέπουμε τον κόσμο και τις εξελίξεις του, είτε για τους φίλους, το περιβάλλον μας, ακόμη και για την εκνευριστική γειτόνισσα που φωνάζει ολημερίς και μας δίνει ακόμα περισσότερα κίνητρα να εφεύρουμε ένα πραγματικά πιστευτό άλλοθι.
Και ύστερα ας επιχειρήσουμε να το αναιρέσουμε αναζητώντας αποδέιξεις του αντιθέτου. Το να σκοτώσουμε τις αγαπημένες μας ιδέες είναι εξαιρετικά δύσκολο, αλλά αυτό είναι το τίμημα του να είσαι άνθρωπος με ανοιχτό μυαλό.