«Αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας. Το δείξαμε όταν εκινδύνευε η ελευθερία, η ανεξαρτησία και η ακεραιότητά της και, ακριβώς, αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες χωρίς πείνα και πόλεμο. Για το σκοπό αυτό αγωνιζόμαστε και όταν χρειαστεί θυσιάζουμε και τη ζωή μας. Πιστεύω ότι δικάζοντάς μας σήμερα, δικάζετε τον αγώνα για την ειρήνη, δικάζετε την Ελλάδα» – Τελευταία λόγια του Μπελογιάννη κατά την απολογία του, Φεβρουάριος 1952
Σαν σήμερα, πριν 63 χρόνια, ξημερώματα της 30ης Μαρτίου, εκτελέστηκε ο Νίκος Μπελογιάννης. Ήταν, μάλιστα, ημέρα Κυριακή. Ημέρα που ακόμη και οι Ναζί απείχαν από εκτελέσεις. Το καθεστώς της εποχής, όμως, ήθελε πάση θυσία να απαλλαγεί από τον κίνδυνο ”Μπελογιάννη”, προσωποποιώντας στο άτομο του όλα τα αιτήματα της τότε κοινωνίας απέναντι στο ολιγαρχικό καθεστώς.
Πιο συγκεκριμένα, όμως, ο Νίκος Μπελογιάννης γεννήθηκε το 1915 στην Αμαλιάδα. Από νεαρή, κιόλας ηλικία αποφάσισε να πολιτικοποιηθεί και να ενταχθεί στο υπό διωγμό τότε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος. Ιδιαίτερα την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας, υπήρξε έξαρση διώξεων πολιτικών φρονημάτων με αποτέλεσμα πολλά μέλη του ΚΚΕ, μεταξύ άλλων και ο Μπελογιάννης, να φυλακιστούν και εκτοπιστούν. Έτσι, κατά την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, βρίσκεται πίσω από τα κάγκελα των φυλακών της Ακροναυπλίας. Σφοδρή του επιθυμία ήταν η συμμετοχή του στο μέτωπο εναντίoν των Γερμανών, όμως η δικτατορία δεν ικανοποίησε το αίτημά του. Παρ’ όλα αυτά, καταφέρνει να αποδράσει και να ενταχθεί στο αντιστασιακό μέτωπο και στον ΕΛΑΣ. Καθ’ όλη την διάρκεια του πολέμου, πρωτοστάτησε εναντίον των κατακτητών και ήρθε σε επαφή με πολλές ηγετικές μορφές της αντίστασης, όπως ο Άρης Βελουχιώτης. Μετά την απελευθέρωση και κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, εντάχθηκε και αγωνίστηκε στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος. Με την ήττα του ΔΣΕ, αυτοεξορίζεται στις ανατολικές χώρες. Το 1950, όμως, επιστρέφει και πάλι στην χώρα.
Σκίτσο του Π.Πικάσο για τον Ν.Μπελογιάννη
Σημαντικό είναι, σε αυτό το σημείο, να ανοίξουμε μια μικρή παρένθεση σχετικά και με το πολιτικό σκηνικό της εποχής. Την εν λόγω περίοδο, δηλαδή, η Ελλάδα αποτελούσε ένα προτεκτοράτο της Αμερικής και βρισκόταν υπό τον απόλυτο έλεγχό της. Η εκάστοτε εξουσία και ο βασιλιάς έπρατταν υπό την καθοδήγηση των Αμερικανών συμμάχων, οι οποίοι ως αντάλλαγμα βοηθούσαν την αναστήλωση του κατεστραμμένου από τον πόλεμο κράτους. Ο μεγαλύτερος, λοιπόν, εχθρός της φιλελεύθερης Αμερικής ήταν η Σοβιετική Ένωση. Με τον κομμουνιστικό κίνδυνο να ελοχεύει, απόρροια αποτελεί η δίωξη του κομμουνισμού και των υποστηρικτών του. Έτσι, παρ΄ότι η Ελλάδα ήταν πλέον ένα τυπικά δημοκρατικό κράτος, δέσποζαν ολιγαρχικές, τυραννικές και ανελεύθερες τακτικές.
Η μετεμφυλιακή Ελλάδα, εν ολίγοις, ξεκίνησε ένα αδυσώπητο κυνηγητό προς κάθε άτομο φιλικά προσκείμενο προς τον κομμουνισμό. Με την εθνικοφροσύνη να διαμορφώνεται ως επίσημη ιδεολογία του κράτους, κάθε κομμουνιστής αντιμετωπιζόταν ως άπατρις, ως προδότης του έθνους και κατάσκοπος της Σοβιετικής Ένωσης. Στα γεγονότα αυτά, ο Μπελογιάννης δε μπορούσε να παραμείνει αμέτοχος μαθαίνοντας πως οι άλλοτε σύντροφοί του διώκονται και απειλούνται, γι ‘αυτό και γύρισε ξανά στα πάτρια εδάφη. Η επιστροφή, λοιπόν, του Νίκου Μπελογιάννη στην Ελλάδα γεννούσε ακόμα μεγαλύτερη ανησυχία προς την εξουσία γι’ αυτό και έπρεπε να απαλλαγεί άμεσα από αυτόν. Συνελήφθη με την βοήθεια κατασκόπων και του παρακράτους λίγο καιρό αφότου επέστρεψε στην χώρα μαζί και με άλλους συντρόφους του, μεταξύ αυτών και η Έλλη Παππά, σύντροφός του και μητέρα του γιου του.
Η βασική κατηγορία που του απευθυνόταν ήταν η συμμετοχή στο ΚΚΕ, το οποίο με βάση τον Α.Ν.509/1947 θεωρείται εγκληματική οργάνωση. Κατά την δίκη του από το στρατοδικείο, κρίθηκε ένοχος με ποινή θανάτου. Ο μοναδικός που ψήφισε κατά της εκτέλεσης του ήταν ο μετέπειτα δικτάτορας της Ελλάδας, Γεώργιος Παπαδόπουλος. Η διεθνής κατακραυγή, όμως, οδήγησε την κυβέρνηση Πλαστήρα να τεθεί ενάντια της απόφασης του δικαστηρίου και έτσι δεν πραγματοποιήθηκε η εκτέλεση. Παρ’ όλα αυτά, ο διεθνής παράγοντας, καθώς η υπόθεση είχε αρχίσει να λαμβάνει ιδιαίτερη δημοσιότητα, θεωρούσε πως ο Μπελογιάννης έπρεπε οπωσδήποτε να θανατωθεί. Έτσι, ακολουθεί και δεύτερη δίκη, αυτή την φορά κατηγορούμενος για κατασκοπεία, με βάση νόμο 375/1936 που θεσπίστηκε κατά την δικτατορία του Μεταξά. Ο νόμος αυτός, γενικότερα, έμελλε να σημαδέψει την ιστορία της μετεμφυλιακής Ελλάδας με συστηματικές διώξεις και εκτοπίσεις αντιφρονούντων. Κατά την δεύτερη δίκη, λοιπόν, συγκλονιστικά είναι τα λεγόμενα κατά την απολογία του. Δεν αποποιήθηκε ούτε μια στιγμή τα φρονήματά του και την ιδεολογία του. Αν είχε δηλώσει μετάνοια, όπως τον προέτρεπαν οι δικαστές του, πιθανότατα να μην είχε δολοφονηθεί. Όμως προτίμησε να πεθάνει για τα πιστεύω του και να εκτελεστεί ως προδότης της πατρίδας, παρά να προδώσει τον ίδιο του τον αγώνα. Μέχρι τέλους υπερασπίζονταν την Ελλάδα, τον λαό της και το κίνημά του. Για τον Μπελογιάννη, πραγματικοί Έλληνες ήταν αυτοί που πολέμησαν τους Γερμανούς κι όχι αυτοί που ήταν συνεργάτες τους κατά την κατοχή, υποδεικνύοντας έτσι τους ίδιους τους κατηγόρους του. Σωρεία ψευδομαρτύρων και ψευδών ενοχοποιητικών στοιχείων ενίσχυσαν και επικύρωσαν την ήδη προκαθορισμένη απόφαση των δικαστών, οι οποίοι, επιπλέον, ήταν μέλη της παρακρατικής οργάνωσης ΙΔΕΑ. Εκτός του Νίκου Μπελογιάννη, άλλοι κατηγορούμενοι, μεταξύ αυτών και η έγκυος σύντροφός του Έλλη Παππά, καταδικάστηκαν σε θάνατο.
Γαλλικός τύπος:”Ο Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του πρέπει να ζήσουν!”
Αν και ο Μπελογιάννης δεν πρόδωσε ποτέ ούτε την πατρίδα, ούτε την ιδεολογία του, δυστυχώς, εν τέλει, προδόθηκε από το ίδιο του το κόμμα. Η απόφαση του δικαστηρίου όριζε πως οι εκτελέσεις θα πραγματοποιούνταν την 1η Μαρτίου. Ένα γράμμα, όμως του Νίκου Πλουμπίδη, ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ , το οποίο απάλλασσε από όλες τις κατηγορίες τον Μπελογιάννη και ενοχοποιούσε τον εαυτό του, πάγωσε τις διαδικασίες. Το ΚΚΕ, όμως, μέσω του ραδιοφωνικού σταθμού που εξέπεμπε από την Βουλγαρία, έσπευσε να διαψεύσει τα λεγόμενα Πλουμπίδη κατηγορώντας τον ως όργανο της αστυνομίας. Έτσι, η μόνη ελπίδα σωτηρίας για τον Νίκο Μπελογιάννη εξαφανίστηκε από το ίδιο του το κόμμα, το οποίο μέχρι τέλους υπερασπιζόταν.
Παρά τις διαμαρτυρίες και τις παρεκκλίσεις από μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής διανόησης, με πιο χαρακτηριστικούς τον Σαρλ ντε Γκολ, τον Τσάρλι Τσάπλιν και τον Πάμπλο Πικάσο, τελικά ο Νίκος Μπελογιάννης οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα. Εκτελέστηκε, μαζί με άλλους 3 συντρόφους του σαν κοινός και στυγνός εγκληματίας στις 4.11 της Κυριακής 1952 στο Γουδί. Μόνο η Έλλη Παππά, λόγω της προ λίγων ημερών γέννα της εντός της φυλακής, εξαιρέθηκε. Τόση ήταν η αγωνία και η βιασύνη του καθεστώτος για τον θάνατό του, που πραγματοποίηθηκαν εκτελέσεις ημέρα Κυριακή. Όπως φαίνεται, η Ελλάδα μπορεί να είχε απαλλαγεί από την γερμανική κατοχή, όμως πλέον βρισκόταν υποτελής σε μια δήθεν δημοκρατική εξουσία, η οποία αποδεικνύονταν αντιστοίχως σκληρή και απάνθρωπη.
Οι 4 κατηγορούμενοι στο εκτελεστικό απόσπασμα
Την ημέρα της εκτέλεσης του ο Γιάννης Ρίτσος, όντας εξόριστος στον Άη-Στράτη, έγραψε το ποίημα ”Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο”, για τον Νίκο Μπελογιάννη, με τίτλο προερχόμενο από το κόκκινο γαρύφαλλο που κρατούσε κατά την διάρκεια της δεύτερης δίκης του. Προϊόν έμπνευσης αποτέλεσε ακόμη η εικόνα αυτή και για τον Πάμπλο Πικάσο, σχεδιάζοντας το ομώνυμο σκίτσο. Η πιο σημαντική έμπνευση, όμως, που προσέφερε ο Νίκος Μπελογιάννης ήταν ο ίδιος του ο εαυτός, καθώς και γενικότερα και όλα του τα πεπραγμένα. Ένας άδικος θάνατος που απλά εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της τότε εξουσίας. Μια υπόθεση που αποδεικνύει το μη δημοκρατικό καθεστώς της μετεμφυλιακής Ελλάδας, την διαφθορά και την ισχύ των παρακρατικών μηχανισμών. Προς τιμήν της μνήμης και του άδικου χαμού του Μπελογιάννη, υπάρχει μνημείο του στο Βερολίνο, καθώς έχει δοθεί το όνομά του σε χωριό της Ουγγαρίας και άλλων περιοχών της ανατολικής Ευρώπης.
”Έφυγες τώρα Νίκο
ανάβοντας μ’ ένα γαρύφαλλο από φλόγα το κουράγιο του κόσμου,
ανάβοντας την ελπίδα στην καρδιά των λαών,
ανάβοντας τους αστερισμούς της ειρήνης στο στερέωμα του κόσμου,
πάνω απ’ τις πεδιάδες τις σπαρμένες με κόκαλα.” –
Απόσπασμά από το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου: ” Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο”
Απόσπασμα από την ταινία του Νίκου Τζίμα ”Ο Άνθρωπος με το Γαρύφαλλο”. 1980