Το 1988 ο Ιταλός συγγραφέας και πανεπιστημιακός Umberto Eco, εκδίδει “Το εκρεμμές του Φουκώ” (ιταλικός τίτλος: “Il pendolo di Foucault”). Το βιβλίο αποτελεί ένα απο τα πρώτα που ασχολήθηκε με τον αποκρυφισμό (προέρχεται απο τον λατινικό όρο: οccult/occultus, που σημαίνει κρυμμένο/μυστικό˙ είναι ένα συστηματικό σώμα γνώσης που περιλαμβάνει θεωρία, πρακτική και τελετουργικές συνταγές, στηριζόμενο σε ιεραρχικά μεταφυσικά συστήματα που προβλέπουν κάποια άυλη, πνευματική σφαίρα ύπαρξης και υπεραισθητές δυνάμεις) και τις κοσμικές συνομωσίες. Μπορεί κάλλιστα να ειπωθεί πως το εν λόγω έργο εισήγαγε στην λογοτεχνία ένα νέο είδος μυθιστορημάτων που εμπνέονται απο τις ιστορίες των Ναϊτών, των Ροδόσταυρων και του αγίου Δισκοπότηρου.
Η πλοκή του μυθιστορήματος εξελίσσεται έχοντας ως φόντο την κοινωνικά ταραγμένη Ιταλία- και όχι μόνο- της δεκαετίας του 1970.Ένας υποψήφιος διδάκτορας Ιστορίας, με θέμα μελέτης του, τους Ναΐτες ιππότες, συναντά σε ένα μπαρ διανοούμενων στο Μιλάνο, δυο επιμελητές εκδόσεων που ασχολούνται με τις αποκρυφιστικές επιστήμες. Το πάθος των τριών ηρώων μας, για τους μύθους γύρω απο τους ιππότες του Ναού και τους Ροδόσταυρους σε συνδυασμό με κάποιες “τυχαίες” συναντήσεις τους με ανθρώπους του αποκρυφιστικού κύκλου, τους εγκλωβίζει σταδιακά σ’ έναν πλασματικό κόσμο συνομωσίας, που οι ίδιοι είχαν εις γνώσιν τους κατασκευάσει. Το Σχέδιο που τόσο προσεχτικά έστηναν για χρόνια, απειλεί τώρα την ίδια τους την ύπαρξη˙ διότι κάποιοι υπήρξαν τόσο αφελείς(;) που πίστεψαν σ’ αυτό.
«Αν όμως δεν υπάρχει κοσμικό Σχέδιο; Τι κοροϊδία, ζεις εξόριστος χωρίς κανείς να σ’ έχει εξορίσει. Μια εξορία απο έναν τόπο που δεν υπάρχει. Και εαν το Σχέδιο υπάρχει, αλλά σου διαφεύγει ως την αιωνιότητα; Όταν παραιτείται η θρησκεία, προνοεί η τέχνη. Τότε επινοείς ένα σχέδιο, μεταφορά του άγνωστου Σχεδίου. Ακόμα και μια ανθρώπινη συνωμοσία μπορεί να γεμίσει το κενό...Ζήσε σαν να υπάρχει Σχέδιο: η φιλοσοφική λίθος. If you cannot beat them, join them (αν δεν μπορείς να τους νικήσεις, συμμάχησε μαζί τους). Αν το Σχέδιο υπάρχει, πρέπει να προσαρμοστείς. »
Η γνώση, η πορεία προς την κατάκτηση της, η κατανόηση του περιβάλλοντος στο οποίο κινούμαστε καθώς και η πίστη προς κάτι ισχυρότερο απο εμάς, αποτελούν τα αντικείμενα “έρευνας” του συγκεκριμένου έργου. Το μείζον ερώτημα που τίθεται απο τον συγγραφέα είναι, εαν όντως υφίσταται ένα παγκόσμιο σχέδιο καταστροφής του κόσμου˙ ή μήπως κάποιοι στην προσπάθεια τους να εξηγήσουν το κόσμο τους και εν συνεχεία την ίδια τους την ύπαρξη, κατασκεύασαν μια νέα πραγματικότητα προσαρμοσμένη στις ατομικές τους ανάγκες και ψευδαισθήσεις;
«Ο κόσμος είναι ένα αγαθό αίνιγμα που γίνεται τρομερό εξαιτίας της παραφροσύνης μας η οποία παριστάνει οτι το ερμηνεύει ανάλογα με τη δική της αλήθεια. »
Ενώ προσπαθεί να απαντήσει στο παραπάνω ερώτημα καταλήγει στην εξής θέση: «Τ’ οτι οι άνθρωποι έπαψαν να πιστεύουν στο θεό, δεν σημαίνει οτι δεν πιστεύουν πια σε τίποτα, αλλά οτι πιστεύουν στα πάντα». Μ’ αυτά τα λόγια επιθυμεί να τονίσει το γεγονός˙ οτι κανείς δεν είναι άθεος. Μπορεί να υπάρχουν κάποιοι, οι οποίοι δηλώνουν απιστία προς την ύπαρξη ενός ανώτατου όντος που διαφεντεύει τις ζωές μας, τούτη όμως η αθεΐα τους αναπληρώνεται απο την τυφλή τους πίστη σε κάποια αφηρημένη παγκόσμια ιδέα, που αντικαθιστά την λαϊκή θρησκεία. Κι όλα αυτά γιατί κανείς δεν είναι τόσο δυνατός, που να μην λύγισε όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με μια δύσκολη κατάσταση˙ και όντας θύμα της ίδιας του της αδυναμίας, να μην επικαλέστηκε έστω και μια φορά μια άγνωστη δύναμη, ζητώντας σωτηρία, απαντήσεις ή δύναμη.
Το εκκρεμές του Φουκώ, στο Παρίσι.
Το σύμπαν μας, όπως λέει και ο Eco, είναι ένα αίνιγμα προς διερεύνηση. Πως όμως θα γίνουμε κάτοχοι της μιας και μοναδικής αλήθειας του; Ποια είναι η μαγική λέξη, που θα μας χαρίσει την πολυπόθητη γνώση για την κατανόηση του κόσμου; Η μόνη αποδεκτή απάντηση κατα τον ίδιο τον συγγραφέα είναι το “όχι”˙ διότι μόνο αυτό δύναται να ανοίξει διάπλατα τα μάτια μας στην πραγματικότητα. Επειδή όταν δέχεσαι πως δεν γνωρίζεις τίποτα, τότε είσαι έτοιμος να μάθεις και να εξερευνήσεις τα πάντα.
«”Έχεις το κωδικό όνομα;” ήταν η ερώτηση. Και η απάντηση, το κλειδί της γνώσης ήταν “όχι”. Υπάρχει κάποια αλήθεια: όχι μόνο δεν υπάρχει η μαγική λέξη αλλά και δεν τη γνωρίζουμε. Ωστόσο, όποιος μπορέσει να το παρεδεχθεί θα μπορέσει να μάθει κάτι…»
Διαβάζοντας το μυθιστόρημα είμαστε σε θέση να αναγάγουμε το εξής συμπέρασμα: πως ο κόσμος μας δεν είναι ούτε αχαρτογράφητος ούτε κρύβει καινούργιες εκπλήξεις για την ανθρωπότητα. Όπως και η γη είναι κυκλική και πάντα εκτελεί την ίδια κίνηση, με την ίδια ταχύτητα και πάντοτε προς την ίδια κατευθύνση, έτσι και ο κόσμος έχει προγραμματιστεί να επαναλαμβάνει τα ίδια πράγματα ανα τακτά χρονικά διαστήματα. Καμία ανακάλυψη δεν φέρνει ουσιαστικά στο φως κάτι καινούργιο, κανένα γεγονός δεν είναι μοναδικό ή τυχαίο και οι άνθρωποι όντας αδύναμοι, δεν μπορούν να αντιλήφθουν την επαναληπτική κίνηση του κόσμου τους, ούτε να αλλάξουν την συμπεριφορά τους .
«Μετά απο 2 αιώνες, αγιάτρευτη κούραση καταλαμβάνει τους κακότυχους αθάνατους. Ο κόσμος είναι μονότονος οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν τίποτα και σε κάθε γενιά ξαναπέφτουν στα ίδια λάθη και στους ίδιους τρόμους, τα γεγονότα δεν επαναλαμβάνονται αλλά μοιάζουν…οι κανοτομίες, οι εκπλήξεις, οι αποκαλύψεις τελειώνουν. Σας το εξομολογούμαι τώρα που δεν μας ακούει άλλος απο την Ερυθρά Θάλλασα˙ η αθανασία μου κατέληξε σε πληγή. Η γη δεν κρύβει μυστικά για μένα, και δεν ελπίζω πια στους ομοίους μου.»
*Το εκκρεμές έλαβε το ονομά του απο τον Γάλλο φυσικό Ζαν Μπερνάρ Λεόν Φουκώ. Η ελεύθερη εκτέλεση ταλαντώσεων που πραγματοποιεί, αποδεικνύει την κίνηση της γης. Το μεγαλύτερο εκκρεμές βρίσκεται στο Πάνθεον στο Παρίσι (67 μ.), ενώ ένα απο τα μεγαλύτερα εκκρεμή υπάρχει και στην Ελλάδα, στο Πανεπιστήμιο Πατρών.