Το βιβλίο ακολουθεί και εξιστορεί τα τελευταία χρόνια της ζωής του Ιησού˙ απο την ανάληψη της θεϊκής αποστολής για την σωτηρία του ανθρώπινου γένους, μέχρι την εκτέλεση της- την σταύρωση.
Σε κανένα μέρος του βιβλίου δεν προσάπτονται στον Ιησού θεϊκές ιδιότητες, ούτε παρουσιάζεται ως θεάνθρωπος-υιός του Θεού που στάλθηκε απο τον πατέρα Του για να σώσει τους ανθρώπους. Αντιθέτως εμφανίζεται ως ο υιός του ανθρώπου, που επιλέχτηκε απο τον Θεό για να γίνει ο απόστολος του θεϊκού μηνύματος.
Το βιβλίο χαρακτηρίζεται απο την πάλη σάρκας-πνεύματος που έχει ως απώτερο στόχο την ένωση με τον Θεό. Ο Ιησούς όντας ένας απλός μαραγκός απο την Ναζαρέτ που κατασκευάζει σταυρούς για τους Ρωμαίους, επιθυμεί να ακολουθήσει τον τρόπο ζωής ενός θνητού δημιουργώντας οικογένεια με την Μαγδαλήνη. Η επιθυμία αυτή έρχεται σε σύγκρουση με το θεϊκό θέλημα, που τον προορίζει για Μεσία. Η ανελέητη αυτή αντιπαράθεση σάρκας–πνέυματος συνεχίζεται και πάνω στον σταυρό όπου ετοιμοθάνατος πια, ο Ιησούς έρχεται αντιμέτωπος με τον τελευταίο πειρασμό:πώς θα ήταν τελικά η ζωή του αν δεν είχε ακολουθήσει την θεϊκή επιταγή.
Κατά τα λεγόμενα του ίδιου του Καζαντζάκη σκοπός του βιβλίου είναι: “Να δώσω ένα ανώτατο πρότυπο στον αγωνιζόμενο άνθρωπο για να δείξω πως δεν πρέπει να φοβάται τον πόνο, τον πειρασμό και τον θάνατο, γιατί όλα αυτά μπορεί να νικήθουν, νικήθηκαν κιόλας.” Αποσκοπεί επίσης στην ταύτιση του ανθρώπου με τον δημιουργό του, γι’ αυτό τον λόγο εξάλλου ο Ιησούς φέρει εξ΄ολοκλήρου ανθρώπινα χαρακτηριστικά.
Επιπροσθέτως στο βιβλίο είναι αισθητή και η ανάγκη των ανθρώπων για έναν Μεσία, που θα κατορθώσει να τους ελευθερώσει απο τις αλυσίδες της σκλαβιάς˙ είτε αυτές είναι των Ρωμαίων ή άλλων κατακτητών, είτε της ψυχής.
Μονολογούσε ο Ιούδας και πήγαινε˙άξαφνα στάθηκε ανάστατος : “Ποιός είναι ο Μεσίας;” μουρμούρισε “ποιός; για μπάς και είναι ολάκερος ο λαός;”….“ Μπάς κι είναι ο Μεσίας ολάκερος ο λαός;” έλεγε και ξαναέλεγε μέσα στον νού του. “ Μα τότε τι ανάγκη τους έχουμε όλους ετούτους τους προφήτες και τους ψευτοπροφήτες και τους πασπατεύουμε με αγωνία να δούμε- είναι δεν είναι ο Μεσίας; Μωρέ, Μεσίας είναι ο λαός, εγώ, εσύ, όλοι μας, φτάνει να πίασουμε τα άρματα.”
Τα κυριότερα ερωτήματα που χρήζουν άμεσης απάντησης είναι: τι σημαίνει στην πραγματικότητα Μεσίας και φυσικά υπάρχει ή απλώς αποτελεί μια ανθρώπινη αυταπάτη;
Ο καθορισμός της ταυτότητας του φαντάζει ιδιαίτερα δύσκολος˙ καθώς άπαντες τον αντιλαμβάνονται με διαφορετικό τρόπο. Κοινός πάντως παρανομαστής όλων, είναι πως θεωρείται Σωτήρας/Ήρωας, καθώς αυτός θα πραγματοποιήσει όσα μοιάζουν αδύνατα.
Σε καιρούς χαλεπούς, όπου καμιά ελπίδα δεν είναι ορατή˙ η παρουσία του γίνεται πιο επιτακτική απο ποτέ. Καθώς σε τέτοιους καιρούς οι ανθρώπινες δυνάμεις μοιάζουν ανεπαρκείς για να υπερπηδήσουν τα όποια εμπόδια εμφανίζονται. Τότε γεννιέται η συνειδητή αίσθηση πως κάτι ανώτερο απο εμάς θα μας βγάλει απο το αδιέξοδο ανέπαφους.
Στην πραγματικότητα η προσμονή για την έλευση κάτι ανώτερου δεν αποτελεί ένδειξη πίστης προς αυτό, αλλά αντιθέτως είναι μια πλήρης υποτέλεια σε οτιδήποτε σε κρατά περιορισμένο. Δεν αντιστέκεσαι γιατί δεν έχεις δυνάμεις˙ αλλά επειδή πείθεις τον εαυτό σου οτι είσαι αδύναμος να επιτυχείς το οτιδήποτε. Προτιμάς να λες, πως αν προσπαθήσεις σίγουρα θα ηττηθείς. Όμως η αλήθεια είναι οτι φοβάσαι τα σημάδια της πάλης, που θα μαρτυρούν την ήττα σου και τρέμεις μπροστά στο ενδεχόμενο της απώλειας των πλασματικών αγαθών σου. Γι’ αυτό τον λόγο επιλέγεις να γκρινιάζεις σιωπηλά για τις κακουχίες που βιώνεις και να απέχεις απο τις συγκρούσεις ˙ως ότου έρθει κάποιος Μεσίας, να σε πάρει απο το χέρι και να σε οδηγήσει στην πολυπόθητη νίκη.
Μα καθώς αναμένεις τον Μεσία συνειδητοποιείς πως όχι μόνο αυτός δεν έρχεται, αλλά και η πιθανότητα της έλευσης του φαντάζει πιο απόμακρη απο ποτέ. Εντούτοις εξακολουθείς να τον προσμένεις, αλλά μέχρι πότε θα αντέξεις να υπομένεις και να περιμένεις;
Το μόνο σίγουρο είναι οτι, δυστυχώς Μεσίες δεν υπήρξαν ποτέ και δεν θα υπάρξουν. Ο καθένας μας είναι Μεσίας του εαυτού του και όλοι ενωμένοι ( ο λαός) σχηματίζουμε τον Μεσία της κοινωνίας/ του κόσμου μας. Κανείς δεν θα μας σώσει, εαν δεν προσπαθήσουμε οι ίδιοι να σωθούμε. Ας μην περιμένουμε απο κάποιον άγνωστο να πράξει κάτι καλό για εμάς˙την στιγμή που εμείς αδιαφορούμε ή μπορεί και να φοβόμαστε να το κάνουμε.
Ήρθε πλεον η στιγμή που θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως η εποχή μας είναι δύσκολη για Μεσίες!!!