Όλες οι πράξεις μας αποσκοπούν σε κάποιο αποτέλεσμα. Με το που θα πάρουμε την απόφαση να δράσουμε με έναν συγκεκριμένο τρόπο, έχουμε στο μυαλό μας μια εικόνα του τι θέλουμε να πετύχουμε με αυτό. Συνήθως αυτά που επιλέγουμε να κάνουμε (να μάθουμε κιθάρα ή μια ξένη γλώσσα, να πάμε γυμναστήριο, να γνωρίσουμε νέους ανθρώπους) είναι φανερό το πως θα μας οφελήσουν. Μετά υπάρχουν και αυτά στα οποία το προσδοκώμενο αποτέλεσμα δεν είναι τόσο προφανές. Για παράδειγμα, στον εθελοντισμό.
Έως πρόσφατα, πίστευα ότι ο εθελοντισμός ήταν η απόλυτη έκφραση του αλτρουισμού- να θυσιάζεις μερικές από τις πολύτιμες 24 ώρες τις ημέρας σου για να βοηθήσεις άλλους. Υπάρχει κάτι λιγότερο εγωιστικό; Μέσα σε μια κοινωνία που ευνοεί τον εγωκεντρισμό και την απάθεια, που στηρίζει την αρχή “ο καθένας για τον εαυτό του”, το να προσφέρεις κάτι χωρίς κανένα απολύτως αντάλλαγμα δεν είναι ό,τι πιο αξιοθαύμαστο;
Ναι σε όλα, εκτός από το χωρίς κανένα απολύτως αντάλλαγμα.
Νομίζω ότι στον εθελοντισμό αυτός που κερδίζει περισσότερα είναι ο εθελοντής. Αυτή η σκέψη μου φάνηκε κάπως στενάχωρη γιατί επιβεβαίωσε ότι δεν υπάρχει αυτό που λέμε αλτρουιστική πράξη. Ό,τι κάνουμε το κάνουμε επειδή μας υπηρετεί κάποιο σκοπό. Και το καλό να κάνεις, το κάνεις επειδή αυτό σε κάνει να αισθάνεσαι καλά.
Γιατί δεν φέρονται περισσότεροι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο τότε, θα μου πεις, γιατί δεν προσπαθούν να βοηθούν όπου μπορούν αλλά αντίθετα πολλές φορές φέρονται άσχημα και κάνουν τη ζωή δύσκολη για τους γύρω τους; Αφού όλοι ότι κάνουμε είναι για να νιώσουμε ωραία και το να προσφέρουμε μας κάνει να αισθανόμαστε ωραία.
Γιατί τα πράγματα που μας κάνουν να αισθανόμαστε ωραία άμεσα είναι συνήθως βλαβερά και δεν απαιτούν ιδιαίτερο κόπο. Αποκτάμε κακές συνήθειες, κάνουμε κακό στον εαυτό μας σε μια προσπάθεια να ανέβουμε ψυχολογικά, για να καλύψουμε κάποιο κενό μέσα μας, για να ξεφύγουμε από τη βαρεμάρα. Πολλοί καπνίζουν, πολλοί πίνουν, πολλοί τρώνε πολλή περισσότερη σοκολάτα απ’ ότι θα έπρεπε. Κάνοντας κακό είτε στον εαυτό μας είτε καμιά φορά στους άλλους, κάνουμε ότι πιστεύουμε θα μας κάνει ευτυχισμένους. Ακόμη και όταν ξέρουμε μέσα μας ότι κάνουμε λάθος.
Ο εθελοντισμός, η γνώση ότι κάνεις καλό, ότι η δράση σου έχει θετικό αντίκτυπο στη ζωή κάποιου, προσφέρει στον εθελοντή μεγάλη χαρά. Έχει τις δυσκολίες του και οι απολαβές δεν είναι άμεσες και γι’ αυτό πολλοί άνθρωποι διστάζουν. Επίσης, πρέπει να πιστεύεις στον σκοπό για να εισπράξεις πραγματικά τις συναισθηματικές απολαβές. Είσαι σε ομάδα πίεσης για τα δικαιώματα των ζώων και πρόσφατα πέρασε νόμος που προωθεί το σκοπό σου; Το γεγονός ότι ήσουν κομμάτι της προσπάθειας που οδήγησε σε αυτήν την επιτυχία θα σε κάνει πιο ευτυχισμένο απ’ ότι θα μπορούσες να φανταστείς ότι θα σε έκανε κάτι τέτοιο. Δεν πειράζει αν είναι εγωιστικό- αν είναι να μην υπάρχουν πραγματικά αλτρουιστικές πράξεις στον κόσμο, ας βγει κάτι καλό τουλάχιστον. Και στην τελική, τι πειράζει; Αν δεν κέρδιζαν κάτι οι εθελοντές σε αντάλλαγμα για τον χρόνο και τον κόπο τους δεν θα το έκαναν. Τι θα καταλαβαίναμε τότε; Πόσο χειρότερος θα ήταν ο κόσμος;
Μερικές απολαύσεις είναι παροδικές και προκαλούν αισθήματα ενοχής αργότερα. Η απόλαυση του να προσφέρεις δεν έχει τέτοιες συνέπειες, αντίθετα, τα αισθήματα χαράς παραμένουν. Έτσι ξέρουμε ότι αυτό που κάναμε είναι σωστό.
Ο εθελοντισμός έχει και πρακτικά πλεονεκτήματα. Μέσω της εμπειρίας να εργάζεσαι με άλλα άτομα, κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες, αποκτάς ικανότητες χρήσιμες για την επαγγελματική σου ζωή. Επιπλέον, σε βοηθάει να αναπτυχθείς σαν άνθρωπος, να κάνεις φίλους, να αποκτήσεις γνώσεις και άλλα πολλά.
Δεν θέλω να υποστηρίξω όμως ότι όλοι θα έπρεπε να είμαστε εθελοντές για τους παραπάνω λόγους και ότι είναι ανόητο το αντίθετο. Δεν είναι κακός άνθρωπος κάποιος μόνο και μόνο επειδή δεν θέλει να γίνει εθελοντής ή αυτόματα καλός όποιος είναι. Ο εθελοντισμός προυποθέτει ότι πιστεύεις στον σκοπό τον οποίο θέλεις να υπηρετήσεις και ότι έχεις τον χρόνο και την ενέργεια να αφιερώσεις σε αυτόν. Εάν κάποιος δεν είναι ιδιαίτερα ενθουσιασμένος με κάποιο σκοπό, όχι αρκετά τουλάχιστον για να ασχοληθεί ενεργά με την επίτευξή του, ή δεν του απομένει χρόνος, δεν μπορεί να κάνει αλλιώς.
Συχνά ακούμε για όλα αυτά που μπορεί να μας προσφέρει ο εθελοντισμός και ακόμα και αν πιστεύουμε ότι είναι αλήθεια, δεν πρόκειται να το συνειδητοποιήσουμε ποτέ μέχρι να ασχοληθούμε και οι ίδιοι. Δεν είναι κάτι που μπορεί να μεταδοθεί εύκολα απλά με το λόγο, αλλά θα προσπαθήσω όσο μπορώ: αισθάνεσαι χρήσιμος, αξιοποιείς με επικοδομητικό τρόπο το χρόνο σου, συντελείς στην αλλαγή της κοινωνίας προς το καλύτερο, κάνεις κάτι σημαντικό με τη ζωή σου και κοιμάσαι το βράδυ με τη σκέψη ότι προσέφερες.
Είμαστε άνθρωποι, η ύπαρξή μας είναι στιγμιαία. Όταν θα φύγουμε αυτό που θα μείνει είναι ο αντίκτυπος των πράξεών μας- αυτή θα είναι η κληρονομιά μας. Η κληρονομιά μας θα είναι αυτό που θα εισπράξουν οι άνθρωποι γύρω μας και η κοινωνία ολόκληρη, και το οποίο θα μεταδόσουν στις επόμενες γενιές. Η μεγαλύτερη διαφορά που μπορούμε να κάνουμε ως άτομα είναι ακριβώς αυτή.
της Γεωργίας Καρδαρά.