Διαβάζοντας τους πίνακες… πίσω από τους πίνακες

Ανάμεσα στα 2.300 έργα που στεγάζονται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου -καλύπτοντας την περίοδο από τα μέσα του 13ου αιώνα έως το 1900- φιλοξενείται και «Ο γάμος των Αρνολφίνι» που πρόκειται για έναν από τους πιο σημαντικούς πίνακες. Πόσο μάλλον αν γνωρίζει κανείς τους συμβολισμούς του.

Τα έντονα περιγράμματα, η αυστηρή προοπτική και η τολμηρή απεικόνιση της ομορφιάς του ανθρώπινου σώματος που παρατηρείται στους φλωρεντινούς ζωγράφους του 15ου αιώνα αντικαθίσταται στο Βορρά από την εμμονή για αναπαράσταση των αληθινών λεπτομερειών του φυσικού τοπίου και των πραγμάτων. Εκπρόσωπος της Φλαμανδικής σχολής ο Γιαν Βαν Άικ, επιθυμούσε να αποδώσει με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια τον ορατό κόσμο, ενώ φημολογείται πως ο ίδιος εφηύρε την ελαιογραφία. Καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα η ανάμειξη των χρωμάτων, τα οποία υπήρχαν μόνο σε μορφή σκόνης, γινόταν κυρίως με αυγό (τεχνική αυγοτέμπερας) · μια τεχνική που δεν κάλυπτε τις προσδοκίες των ζωγράφων των Κάτω Χωρών που κυνηγούσαν την ακρίβεια, την λεπτομερή αναπαράσταση και το σταδιακό πέρασμα των χρωμάτων μέσω της φωτοσκίασης. Η ανάμειξη των χρωμάτων σε μορφή σκόνης με λάδι αντί για αυγό δημιούργησε πίνακες εντυπωσιακούς και παραστάσεις που μοιάζουν τραβηγμένες με φωτογραφικό φακό. Μια τέτοια έκφραση της πραγματικότητας αποτελεί «Ο αρραβώνας των Αρνολφίνι» (ή «Πορτραίτο των Αρνολφίνι»). Έχει ειπωθεί πως πρόκειται για μια προσωπογραφία-καταγραφή της σημαντικής στιγμής των αρραβώνων, όπως θα αναλάμβανε να κάνει σήμερα ένας συμβολαιογράφος. Ο Γιαν βαν Άικ κατάφερε χάρη στη νέα τεχνική να αποδώσει ρεαλιστικά την έννοια του βάθους αλλά και να συμπεριλάβει συμβολικά στοιχεία που προκάλεσαν κατά καιρούς αμφιλεγόμενες ερμηνείες.

Για παράδειγμα, παραθέτω κάποια από τα οποία προκαλούν ενδιαφέρον: τα ώριμα φρούτα δεν δηλώνουν παρά την έννοια της φθοράς και του θανάτου ή κατά άλλες θεωρίες την γονιμότητα και την πτώση του ανθρώπινου γένους από τον παράδεισο · πιο απλά αποτελούν ένδειξη πλούτου αφού η εισαγωγή τους στις Κάτω Χώρες ήταν ιδιαίτερα ακριβή. Το ένα και μοναδικό κερί που είναι αναμμένο συμβολίζει την ματιά του Θεού ή ενός ιερού φαντάσματος και το σκυλάκι αποτελεί σύμβολο συζυγικής πίστης ή ακόμα και την επιθυμία του ζευγαριού να αποκτήσει απογόνους. Τέλος, η επιλογή των χρωμάτων δεν είναι τυχαία αφού το κόκκινο συνδέεται με την σαρκική ένωση και την αγάπη, το πράσινο του φορέματος εκφράζει την ελπίδα και το λευκό κάλυμμα στα μαλλιά της κοπέλας την αγνότητά της. Μάλιστα, η νεαρή γυναίκα έχει μόλις τοποθετήσει το δεξί της χέρι στο αριστερό χέρι του Αρνολφίνι, ο οποίος ετοιμάζεται με το δεξί του χέρι να κρατήσει την σύζυγό του πλέον, σαν ένα τεκμήριο της ένωσής τους.

Ο ζωγράφος επιλέγει με δύο τρόπους να δηλώσει την παρουσία του τη στιγμή των αρραβώνων : αν παρατηρήσουμε καλύτερα το έργο, θα διαπιστώσουμε πως η μορφή του σχηματίζεται στον καθρέπτη που βρίσκεται στον τοίχο του δωματίου πίσω από το ζευγάρι, λαμβάνοντας την ίδια θέση με τους παρατηρητές, ενώ επιβεβαιώνει την νομική εγκυρότητα του γάμου με την λατινική φράση : “Johannes de Eyck fuit hic 1434” (Ο Γιαν Βαν Άικ ήταν εδώ 1434). Από ένα έργο του 15ου αιώνα θα ήταν παράλειψη η ανυπαρξία του χριστιανικού στοιχείου, γι’ αυτό και οι σκηνές περιμετρικά του καθρέπτη δεν είναι παρά ιερές εικόνες από τα πάθη του Χριστού για τις οποίες υποστηρίζεται πως ο Γιαν Βαν Άικ χρειάστηκε μεγεθυντικό φακό για να φιλοτεχνήσει.

Οι διαστάσεις του πίνακα είναι 82 cm x 60 cm (λάδι πάνω σε ξύλο) και σήμερα βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.

της Ναταλίας Χατζηγιάννη