«Δύο πράγματα είναι άπειρα: Το σύμπαν και η βλακεία, και για το πρώτο δεν είμαι σίγουρος.» Albert Einstein
Νωθρός, μωρός, χαύνος, χάσκας, ζωντόβολο, κουτορνίθι, μάπας, μπούρδας, φιόγκος, ηλίθιος, γελοίος, μπουμπούνας, μόγγολος, αυτά κι άλλα πολλά κοσμητικά επίθετα έχει επινοήσει ο ανθρώπινος νους από την αρχαιότητα έως σήμερα για να κατονομάσει τους βλάκες. Όλοι μας έχουμε συναντήσει κάποιο βλάκα στη διαδρομή της ζωής μας, είτε μέσω της τηλεοπτικής και κινηματογραφικής οθόνης όπου μας χάρισε το γέλιο με τις γκάφες του, είτε σε κάποια δημόσια υπηρεσία όταν κόντεψε να μας στείλει στο ψυχιατρείο, είτε στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής προσπαθώντας να μας κατατοπίσει χωρίς αποτέλεσμα. Παντού υπάρχουν βλάκες, ακόμα και στα πιο απίθανα πόστα, υψηλόβαθμα ή μη θα συναντήσεις ανθρώπους που θα σε εκπλήξουν με την βλακεία τους.
Τι είναι όμως η βλακεία, μπορεί να οριστεί; Σίγουρα όλοι θα συνηγορήσουν ότι είναι το αντίθετο της ευφυΐας, βέβαια επαρκής ορισμός δεν υπάρχει ούτε γι’ αυτή την έννοια. Ένας ικανοποιητικός, λόγω της γενικότητάς του, θα μπορούσε να θεωρηθεί αυτός του Henri-Louis Bergson «Ισορροπία ενστίκτων, συναισθημάτων και νόησης». Άρα μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αν υπάρξει έλλειψη ισορροπίας στους τρεις αυτούς τομείς της προσωπικότητας ενός ατόμου, επέρχεται η βλακεία. Εδώ ανοίγει βέβαια μια πολύ μεγάλη συζήτηση, δηλαδή, αν ο βλάκας γεννιέται ή διαμορφώνει αυτή τη συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της ζωής του. Εγώ προσωπικά πιστεύω πως το περιβάλλον που θα μεγαλώσει ένας άνθρωπος καθώς και τα ερεθίσματα που θα δεχθεί, θα καθορήσουν ένα μεγάλο κομμάτι από το «είναι» του. Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη μας και κατά πόσο ο οποιοσδήποτε έχει την δυνατότητα να επεξεργασθεί τα δεδομένα και τελικώς να τα κάνει κτήμα του. Είναι πολλές οι περιπτώσεις που γνωρίζω και σίγουρα κι εσείς γνωρίζετε, όπου άτομα τα όποια μπορεί να απέκτησαν πτυχία, τίτλους και επαίνους, στην ουσία ήταν βλάκες που ήξεραν πολύ καλά να «παπαγαλίζουν», ήταν πάντοτε τα «καλά παιδιά» και δεν δημιουργούσαν πότε προβλήματα.
Αξιωματικά η κοινωνία μας έχει αποκλείσει από την βλακεία συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων. Ένας ο οποίος έχει πτυχίο ή ένας ο οποίος έχει καταφέρει να βγάλει αρκετά χρήματα αποκλείεται να είναι βλάκες. Ο καθένας, όμως μπορεί να πάρει ένα πτυχίο αποστηθίζοντας, άκριτα, εκτενή κείμενα ακόμη και ολόκληρα βιβλία, όπως συνέβαινε στην αυτοκρατορική Κίνα όταν οι υποψήφιοι μανδαρίνοι(γραφειοκράτες) το μόνο στο όποιο έπρεπε να είναι άπταιστα προετοιμασμένοι ήταν η αποστήθιση πολυάριθμων και θηριωδών κειμένων. Η εικόνα του «μπούλη» με τον τήβεννο και το πτυχίο στο χέρι με ερεθίζει αφάνταστα και θέλω να αναφωνήσω, «Να δω που θα το βάλεις μετά!». Επίσης, είναι πολύ πιθανό κάποιος να απέκτησε χρήματα μέσω του θράσους του, το όποιο συνοδευόμενο από την έλλειψη γνώσης, σύνεσης και μέτρου είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του βλάκα. Άσε που τη σημερινή εποχή μπορεί να γυρίζει να καυχιέται και να επιδεικνύει τον πλούτο του, άλλα από την άλλη να έχει φεσώσει το ελληνικό κράτος και να χρωστάει και κάνα δυο δάνεια στην τράπεζα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, βέβαια, η βλακεία συνυπάρχει με τις έννοιες ατιμωρησία και αδικία.
Δεν θα ήταν πότε δυνατόν να μην αναφέρω τον άνθρωπο που θεωρείται ο πατέρας όλων των ηλιθίων. Το όνομα αυτού Τζέκινς Χαν και μία και μόνο πράξη κι απόφαση του σφραγίζει στους αιώνες των αιώνων την βλακεία του. Όταν το 1211 κατέλαβε το Πεκίνο, έσφαξε και λεηλάτησε 10 μέρες και ως νομάς που ήταν δεν μπορούσε να αντιληφθεί το μέγεθος του πλούτου που είχε στα χέρια του, έτσι πήρε την ιστορική απόφαση να κατεδαφίσει όλη την πόλη και να την μετατρέψει σε βοσκοτόπια. Βλέπετε, η βλακεία δεν εξαιρεί κανέναν, ακόμη και μεγάλοι στρατηλάτες και αρχηγοί έχουν υποπέσει σε βλακώδη λάθη. Τρανό παράδειγμα ήταν η απόφαση του Μέγα Ναπολέοντα, το 1812, για την εκστρατεία στη Ρωσία. Άπαντες οι στρατηγοί του υπεδείκνυαν ότι ήταν λάθος να γίνει η επέμβαση διότι ο χειμώνας στην Ρωσία ήταν πολύ βαρύς. Ο ίδιος απάντησε με τη φράση «Το κλίμα στην Ευρώπη είναι παντού το ίδιο», με αποτέλεσμα από 600.000 στρατιώτες που συμμετείχαν να απομείνουν 4.000.
Πόσο βλακωδώς, όμως μπορεί να συμπεριφερθεί κάποιος; Άπειρα, θα μονολογήσω εγώ, κι αυτό γιατί υπάρχουν απτά παραδείγματα. Όταν κάποιος γκαζώνει πριν το κόκκινο φανάρι και μετά το τρακάρισμα δεν μπορεί να αντιληφθεί τι συναίβει ή όταν ένα γιατρός ξεχνάει μέσα στον χειρουργημένο ασθενή καμιά ντουζίνα ιατρικό εξοπλισμό και μετά δηλώνει αφηρημένος και αθώος μιλάμε για περιπτώσεις ανίατης βλακείας. Υπάρχει προφανώς κι ο βλάκας, που πέραν της αφελείας του και της έλλειψης συμβατικής νοημοσύνης, δεν μπορεί να αντιληφθεί τι συμβαίνει γύρω του και θεωρεί ότι όλα βαίνουν ρόδινα. Έτσι, λοιπόν όταν οι Γάλλοι επαναστάτες το 1789 έμπαιναν στη Βαστίλλη ο Λουδοβίκος σημείωνε στο ημερολόγιο του «Τίποτα σημαντικό δεν συμβαίνει και σήμερα», το ίδιο βέβαια μπορεί να ισχυρίζεται κι ένα υπουργός της σημερινής κυβέρνησης όταν εν έτη 2013 ένας δεκαεξάχρονος πεθαίνει από την πείνα έξω από ένα φούρνο.
Πέραν όμως της ατομικής βλακείας, συναντάμε συχνά και την μαζική βλακεία. Για αναλογιστείτε λοιπόν τι συμβαίνει σε μια κερκίδα γηπέδου όταν η λογική «πάει περίπατο» και κυριαρχούν τα ένστικτα και οι πεποιθήσεις. Το αποτέλεσμα είναι να θρηνούμε ακόμα και νεκρούς, κι αυτό γιατί δεν μάθαμε πότε να σεβόμαστε τον διαφορετικό από εμάς. Το καλύτερο παράδειγμα μαζικής πολιτικής βλακείας(χιουμοριστικό) το άντλησα από το βιβλίο του Διονύση Χαριτόπουλου «Εγχειρίδιο βλακείας». Το 1974 η δεξιά παράταξη νίκησε με το 54% των ψήφων. Την επόμενη Κυριακή έγινε η πρώτη και μεγαλύτερη πορεία για το Πολυτεχνείο, όπου συμμετείχε 1.000.00 κόσμος. Οι πολίτες τότε υπακούοντας στην συνθηματολογία της αριστεράς φώναζαν «Λαέ ντροπή σου για την εκλογή σου», αν και για πολλούς το σύνθημα ήταν δίκοπο μαχαίρι, αφού άνηκαν σ’ αυτούς που έπρεπε να ντρέπονται.
Οι δυνατότητες της βλακείας και συνεπακόλουθα του βλάκα είναι απίστευτες. Από την καταστροφή ενός πανέμορφου δάσους με όπλο ένα πεταμένο τσιγάρο, μέχρι την πυρπόληση εθνικών συμβόλων. Αναφέρομαι στο «Ελλάς, Ελλήνων, Χριστιανών», τρεις λέξεις που κατέστρεψε η χούντα της επταετίας, καθώς ακόμα κι σήμερα το σύνθημα χρησιμοποιείται από «υποκριτές» φασίστες. Γι’ αυτό μίλησε ο Γιώργος Σεφέρης στο χειρόγραφό του τον Οκτώβριο του 1968.
«Από βλακεία: Ελλάς πυρ! Ελλήνων πυρ! Χριστιανών πυρ!
Τρεις νεκρές λέξεις.
Γιατί τις σκοτώσατε;»
Αφροδισιακά για την γελοιότητα και την βλακεία αποτελούν βέβαια η πολιτική και τα Μ.Μ.Ε. Πολλοί θα περιμένουν να συνωμοσιολογήσω και να αναφέρω ότι πολιτικοί και δημοσιογράφοι προσπαθούν με κάθε τρόπο να αποβλακώσουν τον κόσμο. Δεν έχω ούτε τις πηγές για να αντλήσω τέτοιου είδους πληροφορίες, άλλα ούτε και τα επιχειρήματα να τις στηρίξω. Το μόνο που επιθυμώ να καταδείξω είναι πως φράσεις όπως «Έχω πηδήξει τη μισή Αθήνα» και «Κάνουμε το σκατό μας παξιμάδι για να ζήσουμε με 5.200 ευρώ» μόνο σε βλακεία μπορούν να αποδοθούν. Επίσης, μην μου πείτε ότι στην τηλεόραση τα πρόσωπα που βλέπετε, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, αν τα συναντούσατε στη γειτονιά σας δεν θα φωνάζατε τον «μπόγια» να τα μαζέψει για την αλλόκοτη και βλακώδη συμπεριφορά τους. Κι όμως ορισμένοι από αυτούς αποτελούν πρότυπα για την κοινωνία και το πιο τρομακτικό, ακόμα και για τους νέους. Γι’ αυτό μην περιμένετε καμία ουσιαστική αντίδραση από την νεολαία, γιατί ολοένα και περισσότερο θα βυθίζεται στον καναπέ και την υλιστική ευχέρεια που προσφέρει, προς το παρών, η εποχή μας.
Κάπου εδώ νομίζω πως πρέπει να κλείσω, αν και το θέμα παίρνει μεγάλη συζήτηση, ίσως όμως το αναλύσω κάποια επόμενη φορά διεξοδικότερα. Η μόνη σκέψη που αισθάνομαι πως πρέπει να καταγράψω είναι ότι η κοινωνία μας οδηγείται όλο και πιο πολύ στην βλακεία, την υποκρισία, την πονηριά και την απάτη. Για να ανακάμψουμε είναι αναγκαία η στροφή στην ουσιαστική ανθρωπογνωσία, την όποια θα αποκτήσουμε μόνο αν συναναστραφούμε με άτομα και πρόσωπα διαφορετικής κοινωνικής προέλευσης και διαδρομής που θα μας γεμίσουν με χρήσιμες εμπειρίες. Το μόνο σίγουρο είναι πως όλοι κάπου στο βάθος κρύβουμε ένα βλάκα, η εξυπνάδα όμως είναι να μπορούμε να μαθαίνουμε μέσα από αυτόν.
Tου Ευθυμίου Χρυσανθόπουλου. Φοιτητής στη σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών του Ε.Μ.Π