Γερμανικός εξπρεσιονισμός: Τα χαρακτηριστικά του και οι καλύτερες ταινίες του είδους
Μετά από πολύ σκέψη αποφάσισα να ξεκινήσω ένα αφιέρωμα στα αισθητικά ρεύματα στην ιστορία του κινηματογράφου.
Η αλήθεια είναι ότι πολλά πράγματα θα τα μάθω κι εγώ μαζί σας. Θα προσπαθήσω λοιπόν το αφιέρωμα να είναι όσο πιο ολοκληρωμένο γίνεται.
Για σας ο κινηματογράφος είναι ένα θέαμα
Για μένα είναι σχεδόν μια αντίληψη του κόσμου
Ο κινηματογράφος είναι φορέας της κίνησης
Ο κινηματογράφος είναι τόλμη
Ο κινηματογράφος διαδίδει ιδέες.
Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι
Γερμανικός εξπρεσιονισμός: Η απαρχή του τρόμου
Η Γερμανία μετά την ήττα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο προσπαθεί ν’ανασυντάξει τις δυνάμεις της. Μέσα στο κλίμα απογοήτευσης που επικρατεί εμφανίζεται η τέχνη για να δώσει μια διέξοδο στους εξαθλιωμένους Γερμανούς.
Το βασικό χαρακτηριστικό των ταινιών αυτής της περιόδου είναι η παραμόρφωση της πραγματικότητας, δηλαδή ο σουρεαλισμός. Τα κτίρια, οι άνθρωποι και οι μορφές χάνουν τη γνωστή γεωμετρία τους, παραμορφώνονται και μετατρέπονται σε αρχετυπικές φιγούρες. Ο συμβολισμός, λοιπόν, στις ταινίες αυτές είναι πολύ έντονος. Εγκαταλείπεται, δηλαδή, ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό των ταινιών αυτών είναι η αντίθεση φωτός και σκιάς. Μάλιστα αυτό που συμβαίνει είναι τόσο περίεργο που είναι συγχρόνως μαγικό και αποκρουστικό.
Λόγω της έλλειψης ήχου αφού οι ταινίες είναι βωβές το μυστήριο είναι αρκετά έντονο. Αυτό οφείλεται φυσικά και στη θεματική των ταινιών η οποία αφορά κυρίως τον θάνατο και το χάος. Το σενάριο και η πλοκή είναι εξωπραγματικά και μέσα στην μόδα για τη Γερμανία της διαταραγμένης μεσοπολεμικής εποχής, όπου κυκλοφορούσαν πολλές θεωρίες «παγκόσμιων συνωμοσιών».
Την αρχή έκαναν το αριστούργημα του Robert Wiene, “The Cabinet of Dr. Caligari” (1920) και το “Golem” (1920) του Paul Wegener για να ακολουθήσουν οι αξεπέραστες ταινίες του F.W. Murnau, “Nosferatu, A Symphony of Horrors” (1922), “The Last Laugh” (1924) και “Faust” (1926) αλλά και το στοιχειωτικό “Metropolis” (1927) του Fritz Lang.
Η σημασία του γερμανικού εξπρεσιονισμού έγκειται στο γεγονός ότι ουσιαστικά χάρη στη φαντασία και τη δημιουργικότητα των ταινιών που τον εκπροσωπούν απολαμβάνουμε σήμερα ταινίες τρόμου και μυστηρίου.
Ναι, οι ταινίες του γερμανικού εξπρεσιονισμού είναι ουσιαστικά τα πρώτα «θρίλερ»!
Πρέπει να σημειωθεί ωστόσο ότι οι περισσότερες ταινίες εκείνης της εποχής χρηματοδοτούνταν από την UFA (Universum Film AG – Κρατικό Εργοστάσιο παραγωγής Φιλμ) με σκοπό τη «προπαγάνδα». Με λίγα λόγια οι Γερμανοί έβλεπαν έργα του Fritz Lang και του Robert Weine (Βίνε) που προσπαθούσαν με εντυπωσιακά εφέ και με έντονα χρώματα να “διασκεδάσουν” τους απελπισμένους.
Ο κριτικός κινηματογράφου Λ. Αισνερ (1987) χαρακτηρίζει το έργο “The Cabinet of Dr. Caligari” του Robert Wiene «Βίαιο και ιδιόρρυθμο, αντιπροσωπευτικό της γερμανικής αντιμιλιταριστικής νοοτροπίας των πρώτων χρόνων του μεσοπολέμου».
Όπως ο ζωγράφος Πικάσο στην «Γκουέρνικα» έτσι και ο Βίνε αρνείται να δείξει στην ταινία του «ρεαλιστικές» και «ανατριχιαστικές» σκηνές πολέμου (όπως γίνεται σήμερα από πολλούς παραγωγούς). Αντίθετα, τόλμησε «μια βαθιά τομή στους άλογους ψυχοπαθολογικούς μηχανισμούς που κινούν τις κοινωνίες ή τα άτομα στη δίψα για εξουσία»
Ας αναλύσουμε λίγο παραπάνω τη ταινία αυτή με σκοπό ν’αναδείξουμε το συμβολισμό που κρύβεται στην πλοκή της.
Ο μυστικοπαθής-παρανοικός-σατανικός δόκτωρ Καλιγκάρι, διευθυντής ενός ψυχιατρικού ασύλου επιβάλλει στο ανδρείκελο του,τον Κεσάρε, ύπνωση και τον διατάζει να διαπράττει βίαια και παράλογα εγκλήματα.
Όπως έλεγαν οι κριτικοί κινηματογράφου, “στο έργο βλέπει κανείς την αντίδραση ενάντια στην εξουσία της ηττημένης Γερμανικής Αυτοκρατορίας του Κάϊζερ”. Πολλοί αξιωματούχοι της “Δημοκρατίας της Βεϊμάρης” είχαν ρίξει στον βασιλιά Βίλχελμ (Γουλιέλμο Β΄) γνωστό ως “ΚΑΪΖΕΡ” το φταίξιμο για την ταπεινωτική ήττα την Γερμανίας. Στο πρόσωπο, λοιπόν, του “Κεσάρε” της ταινίας έβλεπαν τον “ΚΑΪΖΕΡ” που είχε γίνει άβουλο όργανο στα χέρια των εχθρών της Γερμανίας.
Όταν οι Ναζιστές πήραν στα χέρια τους την εξουσία απαγόρευσαν την προβολή, έβαλαν τον τίτλο της ταινίας στον κατάλογο των απαγορευμένων και κατηγόρησαν τον Ρόμπερτ Βίνε ότι υπηρετεί “εκφυλισμένη τέχνη”.
Η ταινία «Το εργαστήρι του δόκτορος Καλιγκάρι» επηρέασε την μουσική, τη λογοτεχνία, την αρχιτεκτονική και κυρίως τη ζωγραφική. Είναι γνωστό άλλωστε ότι καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία της ταινίας αυτής έπαιξαν οι τρεις σκηνογράφοι της, που ήταν εξπρεσιονιστές ζωγράφοι, μέλη της ομάδας “Ντερ Στουρμ”.
Στα σπουδαιότερα έργα του κινηματογραφικού εξπρεσιονισμού συγκαταλέγεται και η “Μητρόπολις” του Φριτς Λανγκ , μια ασπρόμαυρη παραγωγή που και σήμερα εξακολουθεί να περιλαμβάνεται στις δέκα καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.
Ο Σίγκρφιρντ Κρακάουερ στο βιβλίο του «Από τον Καλιγκάρι στον Χίτλερ» χαρακτηρίζει την “Μητρόπολη” του Λανγκ “προφητική ταινία” επειδή προειδοποιεί την Ευρώπη για την εμφάνιση του Χίτλερ στην πολιτική. Είναι αλήθεια ότι η “Μητρόπολη” όπως και άλλες εξπρεσιονιστικές ταινίες, δεν έπαψε μέχρι σήμερα να εμπνέει διάφορους δημιουργούς ανά τον κόσμο..
Σήμερα ο σκηνοθέτης που είναι έντονα επηρεασμένος από αυτό το κίνημα δεν είναι άλλος από τον Tim Burton.
Όπως ο ίδιος έχει δηλώσει ο Ψαλιδοχέρης δεν αποτελεί τίποτε παραπάνω από ένα προσωπικό του tribute στο The Cabinet of Dr. Caligari”
Η επιρροή που έχει δεχτεί από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό είναι φανερή και στις ταινίες του “Batman Returns” που μοιάζει να ξεπροβάλει μέσα από τη φαντασία του Fritz Lang αλλά και τις έντονες εξπρεσιονιστικές, γεμάτες κοντράστ, έγχρωμες εικόνες που βλέπουμε στην ταινία, “Sweeney Todd: The Demon Barber of Fleet Street” (2007).
Άλλες ταινίες που έχουν έντονα τα στοιχεία αυτού του κινήματος είναι το Sin City και το 300 (βασίζονται ακριβώς στην τεχνική της έντονης αντίθεσης φωτός και σκιάς, την οποία εισήγαγε το ρεύμα του εξπρεσιονισμού)
Συνοπτικά, λοιπόν, οι ταινίες που αξίζει να δείτε από αυτή τη περίοδο είναι:
Der Golem (1920)
The Cabinet of Dr. Caligari (1920)
Nosferatu, A Symphony of Horrors (1922)
The Last Laugh (1924)
Faust (1926)
Σκηνές από το Nosferatu με μουσική υπόκρουση τον ένα και μοναδικό Tom Waits.
Πηγή: wordstocount.com