Ελευθερία ΤσαλίκηΈχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί τα reality shows κάνουν τόσο μεγάλα νούμερα τηλεθέασης; Ποιος τα βλέπει, τέλος πάντων, και κυρίως, γιατί τα παρακολουθούν;
Αν παρατηρήσουμε το τηλεοπτικό τοπίο στην Ελλάδα, θα διαπιστώσουμε πως το τελευταίο διάστημα υπάρχει μία «ένδοξη» επιστροφή των reality shows.
Στον όρο reality shows θα πρέπει να διευκρινίσω πως συμπεριλαμβάνω όχι μόνο τα «κλασσικά» reality, σαν το BIG BROTHER, αλλά και: τα talent shows, εκπομπές «εξαφανισμένων» (βλ. «Παμε πακέτο»), εκπομπές με «τυφλά ραντεβού» και εκπομπές «δημόσιας εξομολόγησης» (βλ. τις εκπομπές της Αννίτας Πάνια).
Αυτά, θεωρούνται ότι έχουν χαρακτήρα reality show καθώς οι τηλεθεατές παρακολουθούν την ζωή των διαγωνιζόμενων, για όσο χρόνο διαρκεί το show.
Τα reality, πέρα από τον χαρακτήρα παιχνιδιού (με χρηματικό έπαθλο), μπορούν να έχουν τον χαρακτήρα «ντοκιμαντέρ».
Ας, πάρουμε για παράδειγμα τα reality των Kardashians, στα οποία υπάρχει η διαρκής παρακολούθηση της εν λόγω οικογένειας. Σε αυτού του είδους τα reality δίνεται η εντύπωση πως τίποτε δεν είναι σκηνοθετημένο, αλλά όλα είναι «αφιλτράριστα», φυσικά, πραγματικά, αυθεντικά….
Παρόλο, λοιπόν, που οι περισσότεροι χαρακτηρίζουν τα reality «σκουπίδια» και ανούσια, οι εκπομπές αυτές σημειώνουν υψηλά ποσοστά τηλεθέασης.
Και… μεταξύ μας τώρα, σίγουρα και εσύ θα έχεις παρακολουθήσει κάποιο reality – που κατά τα άλλα χαρακτηρίζεις “trash”- και σου άρεσε κιόλας.
Τι είναι αυτό λοιπόν που μας ωθεί να παρακολουθούμε reality αλλά και να αντλούμε απόλαυση από αυτά;
Μελέτες που έχουν γίνει πάνω στο κοινό των ριάλιτι αναφέρουν ότι οι εκπομπές αυτές ικανοποιούν έναν μεγάλο αριθμό ψυχολογικών αναγκών καθώς και συμπλεγμάτων που παρουσιάζει η ανθρώπινη φύση.
Ο ΟΠΤΙΚΟΣ ΚΑΝΙΒΑΛΙΣΜΟΣ είναι ένας από του βασικούς λόγους.
Ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να «φάει με τα μάτια του» εικόνες που θα ικανοποιήσουν την ηδονοβλεψία του. Καταναλώνοντας εικόνες των «άλλων» και στιγμές της προσωπικής τους ζωής (που μετατρέπονται σε θεάματα), νιώθει πλήρης.
Μέσα από τον οπτικό κανιβαλισμό, ικανοποιούνται διάφορα συμπλέγματα όπως:
1.Το σύμπλεγμα του δημίου
Η παρακολούθηση reality περιέχει ένα είδος σαδισμού, καθώς αντλούμε ευχαρίστηση με το να «τρώμε» τον άλλον με τα μάτια μας.
Επιπλέον, σε reality που περιλαμβάνουν ψηφοφορίες, θα μπορούσαμε να πούμε πως το σύμπλεγμα του δημίου φαίνεται ακόμα πιο καθαρά, διότι, χαιρόμαστε με το να «τιμωρούμε» τους παίκτες με αποχώρηση και να κρατάμε τις τύχες τους στα χέρια μας.
2.Το σύμπλεγμα του χαμαιλέοντα
Οι τηλεθεατές συχνά ισχυρίζονται πως καταφεύγουν στην τηλεόραση για να «φύγουν» από την πραγματικότητα.
Σε αυτήν εδώ την περίπτωση, ο τηλεθεατής των reality επιθυμεί να «ντυθεί» με ένα σενάριο, ώστε να αποκτήσει νόημα η ζωή του. Έτσι, επιλέγει ένα από τα πολυπληθή σενάρια που του προσφέρει οποιοδήποτε reality και υιοθετεί, έστω και για λίγο, την ζωή κάποιου παίκτη.
3.Το σύμπλεγμα της πεταλούδας
Η πεταλούδα έχει περιστροφικά μάτια κάτι που της επιτρέπει να «βλέπει παντού». Ο άνθρωπος νιώθει την ανάγκη να δει τα πάντα, όπως η πεταλούδα, να μάθει τα πάντα και να ακούσει τα πάντα. Έχει να κάνει με το γνωστό «κουτσομπολιό». Θέλει να μάθει τι συμβαίνει στην προσωπική ζωή των ανθρώπων, τι σκέφτονται, τι αισθάνονται, πώς συμπεριφέρονται.
Τα reality προφανώς και ικανοποιούν όλα τα παραπάνω καθώς δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η έκθεση της ιδιωτικής ζωής και του εσωτερικού κόσμου κάποιων καθημερινών ανθρώπων.
4.Σύμπλεγμα του Μινώταυρου
Επιπρόσθετα, αυτού του είδους οι εκπομπές δίνουν την εντύπωση ότι το «κακό» χτυπάει αλλού, όχι εδώ, όχι σε εμάς. Επομένως, έτσι ικανοποιείται «το σύμπλεγμα του Μινώταυρου», η έμμονη, δηλαδή, ιδέα του κινδύνου. Σκεφτείτε σε αυτή την περίπτωση, τις εκπομπές της Αννίτας και της Α. Νικολούλη.
Όλα τα παραπάνω επίσης, συνδέονται με το λεγόμενο, «σύνδρομο της κλειδαρότρυπας», δηλαδή, με την εμμονή να κατασκοπεύουμε (σαν να είμαστε πίσω από την κλειδαρότρυπα μιας κλειστής πόρτας) το τι συμβαίνει στην ιδιωτική ζωή των ανθρώπων: να γνωρίσουμε τις παραξενιές τους, το πώς συμπεριφέρονται στο «παρασκήνιο», τα σκάνδαλα στα οποία συμμετέχουν και τα μυστικά που κρύβουν.
Ακόμη ένας λόγος είναι η ανάγκη για ταύτιση. Τα reality (και όχι μόνο) προσφέρουν πληθώρα προτύπων συμπεριφοράς. Οι τηλεθεατές (ειδικά οι νέοι) ταυτίζονται με τους συμμετέχοντες των reality (καθώς δεν είναι τίποτε άλλο από καθημερινούς ανθρώπους σαν όλους μας), ακολουθούν τον τρόπο ζωής τους ή υιοθετούν τις αντιδράσεις και τις συμπεριφορές τους κάτω από ορισμένες συνθήκες.
Τέλος, πολύ απλά τα reality μπορούν να ικανοποιήσουν το φαντασιακό μας. Να μας δώσουν τροφή, ώστε με την φαντασία μας να μπαίνουμε στην θέση των ανθρώπων της τηλεόρασης και να ζούμε τις φιλοδοξίες και τα επιτεύγματα τους (πχ. πλούτη, ταλέντο, αγάπη κλπ).
Τα reality, ακριβώς επειδή ο μέσος τηλεθεατής θεωρεί ότι δεν είναι σκηνοθετημένα, καταφέρνουν αποτελεσματικά να ικανοποιήσουν τις ανάγκες που προαναφέραμε και τελικά, προσελκύουν ένα φανατικό κοινό που τα παρακολουθεί ακατάπαυστα.
Κλείνοντας, θα πρέπει να αναφέρουμε πως αυτή η έκθεση της ιδιωτικότητας, που γίνεται απλά και μόνο για την διασκέδαση του κοινού (και για κέρδη του καναλιού), οδηγεί στο να θεωρείται φυσιολογική η 24ωρη παρακολούθηση οποιουδήποτε.
Όχι απλά συνηθίζουμε στην ιδέα της παρακολούθησης αλλά τελικά την επιδιώκουμε με την ίδια μας την συμμετοχή.
Μπορεί η παρακολούθηση των reality να είναι η ενοχική μας απόλαυση (guilty pleasure) αλλά θα πρέπει να κρατάμε στο πίσω μέρος του μυαλού τις επιπτώσεις που έχει αυτή μας η συμπεριφορά.
Στηρίζοντας αυτά τα προγράμματα, ερχόμαστε όλο και πιο κοντά σε αυτό που προφήτευε ο Χάξλει στο «Ένας Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος», ότι δηλαδή “οι άνθρωποι θα καταλήξουν να επιδιώκουν την παρακολούθηση τους από τον οποιονδήποτε (καταπιεστή) και θα γελούν αντί να σκέπτονται, αλλά δεν θα ξέρουν γιατί γελούν ούτε για ποιον λόγο έχουν σταματήσει να σκέπτονται”.
Βια και σεξ σε ταινιες και τηλεοπτικες σειρες: Γιατι κυριαρχουν;