Γωγώ ΝταλλήΤο ταξίδι ενός εμβληματικού μυθιστορήματος από το χαρτί στη μεγάλη οθόνη. Μερικές άγνωστες αλήθειες για το “Κουρδιστό Πορτοκάλι” του Άντονι Μπέρτζες.
Το “Κουρδιστό Πορτοκάλι” δημοσιεύτηκε το 1962 και έμελλε να γίνει ένα από τα διασημότερα συγγραφικά διαμάντια της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Φουτουριστικό,αιχμηρό, σοκαριστικά ειλικρινές ακολουθώντας το δρόμο που χάραξε το ” 1984″ του Τζωρτζ Όργουελ πλάθει μια δυστοπική κοινωνία γεμάτη βία, σεξ, και διαφθορά.
Μια παρέα εφήβων επιδίδεται σε εγκληματικές συμπεριφορές –αντλώντας ευχαρίστηση από τις εκρήξεις βίας. Όταν φτάνουν στο φόνο ο αρχηγός τους Άλεξ θα συλληφθεί και θα κληθεί να αντιμετωπίσει ένα ιδιόμορφο πρόγραμμα σωφρονισμού.
Από θύτης θα μετατραπεί σε ένα πειραματόζωο προκειμένου να απαλλαγεί από τη βίαιη συμπεριφορά του.
Μετά το τέλος της θεραπείας ο Άλεξ θα βρει απέναντί του την εχθρικότητα των ανθρώπων που πλήγωσε, και μια ολόκληρη κοινωνία να τον καταδικάζει. Και κάπως έτσι θα ξαναβρεί τον παλιό κακό του εαυτό ή μήπως δεν τον έχασε ποτέ;
Τα ερωτήματα που τίθενται στο βιβλίο του Άντονι Μπέρτζες είναι αναρίθμητα. Τι είναι προτιμότερο: ένας εγκληματίας με ελεύθερη βούληση ή ένας άβουλος υπάκουος πολίτης; Ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει, να καταπολεμήσει τα ένστικτα του; Ποια είναι η αποτελεσματικότητα του σωφρονισμού;
Ο Μπέρτζες δεν απαντά αλλά με την πένα του τροφοδοτεί μια ηθική διαμάχη μεταξύ καλού και κακού.
Με τις λέξεις του θέλει να ταρακουνήσει τον αναγνώστη, να καταδείξει την αυθαιρεσία του συστήματος, να καυτηριάσει όχι μόνο τη φανερή σωματική βία αλλά την υποδόρια κυβερνητική, πολιτική βία. Και το επιτυγχάνει ήδη από τον τίτλο του βιβλίου του.
Το λεκτικό αυτό σχήμα δεν ήταν καθόλου τυχαίο και ασυνάρτητο, το αντίθετο μάλιστα. Επέλεξε ένα φυσικό στοιχείο, το πορτοκάλι παρομοιάζοντας το με τον άνθρωπο ο οποίος κουρδίζεται, ελέγχεται, χειραγωγείται. Σε ελεύθερη μετάφραση θα λέγαμε ότι ένας κυριολεκτικός τίτλος θα ήταν ο Κουρδιστός άνθρωπος.
Το βιβλίο αποτελείται από 21 κεφάλαια, όσα είναι δηλαδή και τα χρόνια που έπρεπε να συμπληρώσει κάποιος για να ενηλικιωθεί στη Βρετανία.
Ωστόσο, ο αμερικανός εκδότης W.W Norton παρέλειψε το 21ο κεφάλαιο, στο οποίο ο Άλεξ εμφανίζεται μετανιωμένος να παντρεύεται και να ζει μια ήρεμη ζωή μακριά από την παραβατικότητα.
Ο Μπέρτζες έχει δηλώσει ότι έγραψε το βιβλίο σε τρεις εβδομάδες και ότι ήταν το λιγότερο αγαπημένο του καθώς πίστευε ότι η λογοτεχνική του αξία επισκιάστηκε από τα ηθικά διλήμματα που θέτει.
Αξίζει να αναφερθεί ότι το βιβλίο περιέχει μια ιδιότυπη γλώσσα, μια νεανική αργκό, προϊόν της φαντασίας του συγγραφέα που λέγεται “nadsat ” και είναι ένας συνδυασμός των βρετανικών κόκνει και των ρωσικών –οι δύο αυτοκρατορίες της εποχής ήταν η Βρετανία και η Ρωσία.
Το 1971 φτάνει στα χέρια του σκηνοθέτη Στάνλεϊ Κιούμπρικ το “Κουρδιστό Πορτοκάλι“. Ο ίδιος ξεκινά την ανάγνωση, ωστόσο σταματά στις τρεις πρώτες σελίδες γιατί τον ενοχλεί η γλώσσα nadsat που επινόησε ο συγγραφέας.
Τελικά, και παρά τις επιφυλάξεις του, θα συμφωνήσει να αναλάβει την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου όταν συνειδητοποιεί ότι ο πρωταγωνιστής Άλεξ έχει κοινά στοιχεία με τον βασιλιά Ριχάρδο Γ’.
Ο μοναδικός ηθοποιός που ήθελε από την πρώτη στιγμή για το ρόλο ήταν ο Μάλκολμ Μακντάουελ που είχε πρόσφατα πρωταγωνιστήσει στο “If..” και χωρίς τον οποίο είχε δηλώσει ότι δεν θα έκανε την ταινία.
Ο Κιούμπρικ και ο Μακντάουελ στα γυρίσματα της ταινίας
Η ταινία προκάλεσε αντιδράσεις λόγω των σκηνών ωμής βίας και της προχωρημένης για την εποχή, ιδιότροπης κιουμπρικής αισθητικής.
Έντονοι χρωματισμοί, εκρηκτικοί υποκριτικοί αυτοσχεδιασμοί, σκληρή κινηματογραφική γλώσσα μπλέκονται σε ένα αλληγορικό παιχνίδι με πρωταγωνιστή μια αιματοβαμμένη εφηβική αθωότητα που τρέφεται με γάλα και βία.
Η κυκλοφορία της απαγορεύτηκε σε πολλές χώρες, ενώ στη Μεγάλη Βρετανία δεν προβλήθηκε μέχρι το 1999 ύστερα από απαίτηση του σκηνοθέτη να προβληθεί μόνο μετά το θάνατο του σε ένδειξη διαμαρτυρίας.
Το “Κουρδιστό Πορτοκάλι” ήταν υποψήφιο για τέσσερα βραβεία όσκαρ (καλύτερου σκηνοθέτη, καλύτερης ταινίας, καλύτερου μοντάζ, καλύτερου διασκευασμένου σεναρίου). Η επιτυχία της ταινίας απογείωσε τις πωλήσεις του βιβλίου κατατάσσοντας το στα πιο πολυδιαβασμένα του 20ου αιώνα.
Ωστόσο, ο Άντονι Μπέρτζες ενοχλήθηκε από την ταινία του Κιούμπρικ καθώς ο ίδιος παράλλαξε το τέλος του βιβλίου παραλείποντας το 21ο κεφάλαιο και δείχνοντας τον Άλεξ να επιστρέφει στο εγκληματικό του παρελθόν στο τέλος της ταινίας.
Ο εκκεντρικός σκηνοθέτης παρουσίασε την βία ως έμφυτο στοιχείο της προσωπικότητας του Άλεξ, από το οποίο δεν μπορεί να απαγκιστρωθεί όποια σωφρονιστική μέθοδο και αν δοκίμαζε, δίνοντας μια ίσως πιο ψυχρή και πεσιμιστική ερμηνεία στη βίαιη φύση του Άλεξ.
5 άγνωστες αλήθειες για το Κουρδιστό Πορτοκάλι
1Το 1959 ο συγγραφέας Άντονι Μπέρτζες διαγνώστηκε με όγκο στο κεφάλι και οι γιατροί τον πληροφόρησαν ότι είχε μόλις 12 μήνες ζωής.Έθεσε ως στόχο να γράψει 10 βιβλία για να εξασφαλίσει οικονομικά την οικογένεια του. Τελικά όμως η διάγνωση ήταν λάθος, έγραψε πέντε βιβλία και κόλλησε για τα καλά το μικρόβιο της συγγραφής.
2Η ενασχόληση του με τη μουσική ήταν σημαντική με 3 συμφωνίες και 250 μουσικά έργα στο ενεργητικό του.
“Εύχομαι να με θυμούνται ως ένα μουσικό που συγγράφει και όχι ένα συγγραφέα που συνθέτει.”
3Κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, η σύζυγος του συγγραφέα Άντονι Μπέρτζες Λιν κακοποιήθηκε σεξουαλικά από λιποτάκτες αμερικάνους στρατιώτες και έχασε το παιδί που κυοφορούσε γεγονός που επηρέασε το συγγραφέα ο οποίος περιγράφει μια παρόμοια σκληρή σκηνή βιασμού στο βιβλίο.
4Αρχικά, υποψήφιος για το ρόλο του Άλεξ ήταν ο Μικ Τζάγκερ, ενώ οι Rolling Stones θα αποτελούσαν τα υπόλοιπα μέλη της συμμορίας, ωστόσο ο Κιούμπρικ αρνήθηκε κατηγορηματικά απειλώντας την παραγωγή ότι θα αποχωρήσει.
5 Η περιβόητη σκηνή όπου ο Άλεξ τραγουδά το “Singing in the rain” ήταν προϊόν αυτοσχεδιασμού. Ο Κιούμπρικ ζήτησε από το Μακντάουελ να κάνει ό,τι πιο τρελό μπορούσε να φανταστεί. Όπως δήλωσε ο ίδιος αργότερα τραγούδησε γιατί ήθελε να μεταδώσει το συναίσθημα της ευφορίας που βίωνε ο ήρωας εκείνη τη στιγμή.