Μαγδαληνή ΓκόγκουΠοιος άρχει; Ποιος πραγματικά άρχει; Όπως ήδη γνωρίζουμε, οι εξουσίες είναι τρεις. Η άσκηση αυτών από διαφορετικούς φορείς (Διάκριση των εξουσιών) προτάθηκε ήδη από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη στην Αρχαία Ελλάδα, ενώ ο όρος “Διάκριση των εξουσιών” αποδίδεται στο Γάλλο φιλόσοφο του Διαφωτισμού Μοντεσκιέ. Στόχος ήταν να αποφευχθεί η συσσώρευση αυτών σε ένα μόνο όργανο, καθώς κάτι τέτοιο θα σήμαινε δεσποτεία και κατάλυση της δημοκρατίας.
Στα τέλη του 18ου αιώνα, ο Edmund Burke, Ιρλανδός πολιτικός ηγέτης, ρήτορας, συγγραφέας, θεωρητικός της πολιτικής επιστήμης και φιλόσοφος, ενώ παράλληλα βουλευτής στη Βουλή των Κοινοτήτων της Μεγάλης Βρετανίας, σε ομιλία του στο Κοινοβούλιο ανέφερε την ύπαρξη μιας Τέταρτης Εξουσίας. Η μέχρι τότε πεποίθηση ότι η αντιπροσωπευτική κυβέρνηση δεν αποτελείται παρά από τρεις εξουσίες, ανατρέπεται. Ο Burke αποδεικνύει την ύπαρξη μιας τέταρτης, πολύ πιο ισχυρής από τις άλλες τρεις. “Το βαφτιστικό της όνομα είναι ελευθερία του Τύπου. Το αληθινό της όμως όνομα είναι αυθάδεια του Τύπου, ενώ το αγωνιστικό της είναι δημοσιογραφία” δηλώνει.
Ο όρος Τέταρτη εξουσία καθιερώθηκε και αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει κυρίως την έντυπη δημοσιογραφία, δηλαδή τον “Τύπο”. Όπως θα λέγαμε και σήμερα, τα Μ.Μ.Ε. είναι αυτά που ανεβάζουν και κατεβάζουν κυβερνήσεις. Στη χώρα μας άλλωστε, κάτι τέτοιο το γνωρίζουμε πολύ καλά. Αυθαίρετα κλεισίματα καναλιών, λογοκρισία και προπαγανδιστικές εκπομπές είναι μόνο μερικά ενδεικτικά παραδείγματα.
“…ελεύθερος ο Τύπος μπορεί να είναι καλός ή κακός. Μα, δίχως ελευθερία δεν μπορεί παρά να είναι κακός…” Αλμπέρ Καμύ
Κατά καιρούς, άνθρωποι της διανόησης έχουν εκφράσει την άποψη ότι ο Τύπος μπορεί να είναι Τέταρτη εξουσία από την άποψη ενός συνταγματικού πλάσματος, αλλά από την άποψη της πραγματικής αλήθειας είναι η πρώτη εξουσία.
Όργανα τα οποία περιμένουμε να ασκήσουν έλεγχο στην εξουσία μεταβάλλονται τα ίδια σε εξουσιαστές. Από την άλλη πλευρά, δεν θα πρέπει να απαιτούμε την ουδετερότητα στη δημοσιογραφία, τον Τύπο και τα υπόλοιπα μέσα ενημέρωσης. Όχι γιατί πρόκειται για κάτι το ουτοπικό, αλλά για κάτι που είναι εκ των πραγμάτων αδύνατο να υπάρξει, για κάτι που είναι καλό να μην υπάρχει. Το απρόσωπο, συμβατικό και ουδέτερο ύφος δεν μπορούμε να το επικαλεστούμε ως στοιχείο αντικειμενικότητας, ακριβώς επειδή ο κάθε άνθρωπος ( κατά συνέπεια και ο δημοσιογράφος-μάρτυρας) φέρει αδυναμίες και δυνάμεις, οι οποίες προϋπάρχουν του συμβάντος, του γεγονότος, της είδησης, και δεν αποβάλλονται.
Ζητάμε όμως αμεροληψία. Φανταστείτε τι θα μπορούσε να συμβεί αν αυτήν η Τέταρτη (ή πρώτη) εξουσία, η δημοσιογραφία, γινόταν αμερόληπτη, γινόταν αντι-εξουσία. Δεν εννοώ κατάργηση της ίδιας της εξουσίας (αυτό είναι άλλο ζήτημα) αλλά ανάγκη αδυσώπητου ελέγχου αυτής και κατά συνέπεια αντικατάστασής της, όταν κριθεί αναγκαίο, ή μάλλον όταν κρίνει ο λαός ότι αυτό είναι αναγκαίο.
Προς το παρόν, μπορούμε, και όχι αδίκως φυσικά αφού τα σημερινά δεδομένα δεν μας αφήνουν και άλλη επιλογή, να πούμε ότι ο Τύπος έχει μεταβληθεί σε εξουσία ισχυρότερη ίσως από τις άλλες τρεις. Κι αυτό επειδή ακόμη κι όταν η αντιπολίτευση μετατραπεί σε κυβέρνηση, κι όταν δηλαδή η μία πλευρά χάσει την αίγλη και την ισχύ που είχε κάποτε και αυτή γίνει κτήμα της άλλης πλευράς, τα Μ.Μ.Ε. θα συνεχίζουν να ασκούν επιρροή ανάλογη με εκείνη που ασκούσαν και με τα προηγούμενα δεδομένα.
Ποιος άρχει λοιπόν; ρώτησα.
Αυτοί μου απάντησαν:
“Ο λαός φυσικά”.
Εγώ είπα:
Φυσικά ο λαός, αλλά ποιος άρχει πραγματικά;”
(Ποίημα του Erich Fried- Στην πρωτεύουσα)