Δήμητρα ΤσώληΌλα ξεκινούν από μια αγγελία που ζητάει εθελοντές για ένα ψυχολογικό πείραμα διάρκειας 2 εβδομάδων. Η αμοιβή που προσφέρεται, σε συνδυασμό με την περιέργεια της ανθρώπινης φύσης, είναι οι βασικοί λόγοι για τους οποίους αρκετός κόσμος θα δηλώσει συμμετοχή. Βασικός στόχος των υπεύθυνων ψυχολόγων του πειράματος είναι να επιλέξουν προσωπικότητες τέτοιες που δεν παρουσιάζουν τάσεις προς αποκλίνουσες συμπεριφορές, άτομα δηλαδή ψυχολογικά υγιή και ισορροπημένα. Τι θα συμβεί όμως όταν ακόμα και αυτά τα φαινομενικά υγιή άτομα κληθούν να ενσαρκώσουν ρόλους πολύ συγκεκριμένους στο πλαίσιο μιας άκρως αληθοφανούς εμπειρίας; Μπορεί τόσο εύκολα και γρήγορα να αλλάξει η συμπεριφορά τους; Αυτό ακριβώς προσπάθησαν να ανακαλύψουν οι συγκεκριμένοι επιστήμονες.
Οι εθελοντές αφού τους δοθεί ο απαραίτητος εξοπλισμός και χωριστούν σε δεσμοφύλακες και κρατούμενους εσωκλείονται σε ένα χώρο του πανεπιστημίου ειδικά διαμορφωμένο σε συνθήκες φυλακής. Οι οδηγίες είναι σαφείς: ΌΧΙ ΒΙΑ! Κι όμως, όσο περνούν οι μέρες η κατάσταση κλιμακώνεται και γίνεται όλο και πιο έκρυθμη. Οι συμμετέχοντες αρχίζουν και ξεχνούν ποιοι πραγματικά είναι, το ότι πρόκειται απλώς για μια κατασκευασμένη κατάσταση και δρουν λες και ζουν πραγματικά το ρόλο που τους έχει ανατεθεί. Οι δεσμοφύλακες γίνονται όλο και πιο προκλητικοί. Καθώς συνειδητοποιούν πόσο μεγάλη εξουσία έχουν, ταπεινώνουν και εξευτελίζουν τους κρατούμενους και σταδιακά η κατάσταση ξεφεύγει από τα όρια. Κάποιοι μάλιστα κρατούμενοι δεν αντέχουν την ψυχολογική πίεση την οποία υφίστανται και ζητούν να εγκαταλείψουν το πείραμα, ενώ άλλοι εμφανίζουν συμπτώματα κατάθλιψης ή νευρικού κλονισμού. Το χειρότερο είναι όμως πως η κατάσταση δεν ξεφεύγει από τα όρια μόνο για τους συμμετέχοντες αλλά και για τους ίδιους τους επιβλέποντες ψυχολόγους που αντί να εξασφαλίζουν την προστασία της υγείας των συμμετεχόντων μπαίνουν κι αυτοί σε μια διαδικασία πλεονεξίας και θέλουν να δουν μέχρι που μπορεί να φτάσει αυτό που δημιούργησαν.
Η ταινία είναι απλώς βασισμένη στο πείραμα του Stanford γι’ αυτό μάλιστα και πολλές σκηνές δεν έχουν αποδοθεί όπως πραγματικά συνέβησαν. Αυτό όμως που παραμένει το ίδιο τόσο στο πραγματικό πείραμα όσο και στην ταινία είναι το συμπέρασμα για την ανθρώπινη φύση. Όπως έχει αποδειχθεί κι από άλλα αντίστοιχα πειράματα όπως αυτό του Milgram, ο άνθρωπος διαμορφώνει την συμπεριφορά του ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται και όχι σύμφωνα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του. Ειδικά κάτω από τον μανδύα της θεσμικής υποστήριξης, είτε αυτός ο θεσμός είναι το κράτος είτε είναι ένα πανεπιστήμιο, ένας επιστήμονας κ.λπ. το άτομο μπορεί να μεταμορφωθεί και να διαπράξει κτηνωδίες. Έχει στα χέρια του εξουσία και ξεχνά ποιος είναι. Και το πιο τρομακτικό είναι πως δεν μιλάμε για προσωπικότητες που είχαν εξαρχής τάσεις προς τον αυταρχισμό και την εγκληματική συμπεριφορά. Τα παραπάνω πειράματα εστίασαν ακριβώς σε αυτό: στην επιλογή συμμετεχόντων από την μεσαία κοινωνική τάξη που ζουν μια φυσιολογική και ήρεμη ζωή χωρίς να αντιμετωπίζουν οποιαδήποτε ψυχική διαταραχή.
Το πείραμα της φυλακής του Stanford τελικά σταμάτησε την 6η ημέρα. Δεν χρειάστηκαν καν οι δύο εβδομάδες που είχαν υπολογίσει αρχικά οι επιστήμονες προκειμένου η κατάσταση να φτάσει στα άκρα. Η ταινία, άψογα σκηνοθετημένη, αποτελεί μια εξαιρετική προσπάθεια κινηματογραφικής απόδοσης του συγκεκριμένου “σκοτεινού” πειράματος. Αποδίδει εναργώς τις συναισθηματικές εναλλαγές των χαρακτήρων, αφήνοντας όμως τελικά να εννοηθεί πως παρά τον απόλυτο ενστερνισμό των εκάστοτε ρόλων (δεσμοφύλακας ή κρατούμενος) ορισμένα στοιχεία, όπως η ανθρωπιά και η ηθική, όταν υπάρχει μια ισχυρή προσωπικότητα δεν μπορούν να χαθούν τόσο εύκολα.